పిఎంఇండియా

ప్రధానమంత్రి శ్రీ నరేంద్ర మోదీ అధ్యక్షతన జరిగిన కేంద్ర మంత్రివర్గ సమావేశంలో 2021-22, 2022-23, 2023-24 సంవత్సరాలలో జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్ (ఎన్ హెచ్ ఎం) కింద సాధించిన పురోగతిని నివేదించారు. మాతాశిశు మరణాల రేటు, శిశు మరణాల రేటు, 5 ఏళ్లలోపు మరణాల రేటు, మొత్తం సంతానోత్పత్తి రేటు, టీబీ, మలేరియా, కాలా అజార్, డెంగ్యూ, క్షయ, కుష్టు, వైరల్ హెపటైటిస్ వంటి వివిధ వ్యాధుల కార్యక్రమాలకు సంబంధించి పురోగతి, నేషనల్ సికిల్ సెల్ ఎనీమియా ఎలిమినేషన్ మిషన్ వంటి కొత్త కార్యక్రమాల వివరాలను మంత్రిమండలి ముందు ఉంచారు.

మానవ వనరులను విస్తరించడంలో, క్లిష్టమైన ఆరోగ్య సమస్యలను పరిష్కరించడంలో, ఆరోగ్య అత్యవసర పరిస్థితులకు సమగ్ర ప్రతిస్పందనను పెంపొందించడంలో నిరంతర ప్రయత్నాల ద్వారా జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్ (ఎన్ హెచ్ఎం) భారతదేశ ప్రజారోగ్య ఫలితాలను మెరుగుపరచడానికి గణనీయంగా దోహదం చేసింది. గత మూడేళ్లలో, మాతా శిశు ఆరోగ్యం, వ్యాధి నిర్మూలన, ఆరోగ్య సంరక్షణ మౌలిక సదుపాయాలతో సహా బహుళ రంగాలలో ఎన్ హెచ్ ఎం గణనీయమైన పురోగతిని సాధించింది. ఈ మిషన్ ప్రయత్నాలు భారతదేశ ఆరోగ్య మెరుగుదలలో అంతర్భాగంగా ఉన్నాయి. ముఖ్యంగా కోవిడ్ -19 మహమ్మారి సమయంలో దేశవ్యాప్తంగా మరింత నాణ్యమైన ఆరోగ్య సంరక్షణ సేవలను అందుబాటులో ఉంచడంలో కీలక పాత్ర పోషించాయి.

ఆరోగ్య సంరక్షణ రంగంలో మానవ వనరులు గణనీయంగా పెరగడం ఎన్ హెచ్ ఎం సాధించిన కీలక విజయం. 2021-22 ఆర్థిక సంవత్సరంలో, జనరల్ డ్యూటీ మెడికల్ ఆఫీసర్లు (జిడిఎంఓలు), నిపుణులు, స్టాఫ్ నర్సులు, ఎఎన్ఎంలు, ఆయుష్ వైద్యులు, అనుబంధ ఆరోగ్య కార్యకర్తలు, పబ్లిక్ హెల్త్ మేనేజర్లతో సహా 2.69 లక్షల మంది అదనపు ఆరోగ్య కార్యకర్తలను నియమించడానికి ఎన్ హెచ్ ఎం వీలు కల్పించింది. అదనంగా 90,740 మంది కమ్యూనిటీ హెల్త్ ఆఫీసర్లను నియమించారు. తరువాతి సంవత్సరాలలో ఈ సంఖ్య మరింత పెరిగింది. 2022-23 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 4.21 లక్షల మంది అదనపు ఆరోగ్య సంరక్షణ నిపుణులు చేరారు. ఇందులో 1.29 లక్షల మంది సిహెచ్ఓలు ఉన్నారు. 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 5.23 లక్షల మంది ఆరోగ్య కార్యకర్తలు చేరారు. ఇందులో 1.38 లక్షల సిహెచ్ఓలు ఉన్నారు. ముఖ్యంగా క్షేత్రస్థాయిలో ఆరోగ్య సంరక్షణను మెరుగుపరచడంలో ఈ ప్రయత్నాలు గణనీయంగా దోహదం చేశాయి.

ముఖ్యంగా కోవిడ్-19 మహమ్మారికి ప్రతిస్పందనగా ప్రజారోగ్య వ్యవస్థను బలోపేతం చేయడంలో ఎన్ హెచ్ ఎం ప్రణాళిక కీలక పాత్ర పోషించింది. ఇప్పటికే ఉన్న ఆరోగ్య సంరక్షణ సౌకర్యాలు, ఆరోగ్య కార్యకర్తలను ఉపయోగించడం ద్వారా, జనవరి 2021, మార్చి 2024 మధ్య 220 కోట్లకు పైగా కోవిడ్ -19 వ్యాక్సిన్ మోతాదులను అందించడంలో ఎన్ హెచ్ ఎం ముఖ్య భూమిక పోషించింది. అదనంగా, ఎన్ హెచ్ ఎం కింద రెండు దశల్లో అమలు చేసిన ఇండియా కోవిడ్ -19 ఎమర్జెన్సీ రెస్పాన్స్ అండ్ హెల్త్ సిస్టమ్స్ ప్రిపేర్డ్నెస్ ప్యాకేజీ (ఇ సి ఆర్ పి ) మహమ్మారిని సమర్థవంతంగా నిర్వహించడానికి, ఆరోగ్య సంరక్షణ వ్యవస్థను మరింత బలోపేతం చేయడానికి సహాయపడింది.

భారతదేశం ఎన్ హెచ్ ఎం క్రింద ముఖ్యమైన ఆరోగ్య సూచికల్లో కూడా గణనీయమైన ప్రగతిని సాధించింది. 2014-16 లో ప్రతి లక్ష జననాలకు 130గా ఉన్న ప్రసూతి మరణాల నిష్పత్తి (ఎంఎంఆర్) 2018-20 నాటికి ప్రతి లక్షకు 97 కి తగ్గింది. ఇది 25% తగ్గింపును సూచిస్తుంది. 1990 నుంచి ఇది 83% తగ్గింది. ఇది ప్రపంచ స్థాయి 45% తగ్గింపుతో పోలిస్తే ఎంతో ఎక్కువ. అయిదు ఏళ్ల లోపు పిల్లల మరణాల రేటు (యు5ఎంఆర్) 2014లో ప్రతి 1,000 జననాలకు 45గా ఉండగా, 2020 నాటికి 32 కి తగ్గింది. ఇది 1990 నుండి ప్రపంచ స్థాయి 60% తగ్గింపుతో పోలిస్తే 75% అధిక తగ్గింపును సూచిస్తుంది. శిశు మరణాల రేటు (ఐఎంఆర్) కూడా 2014లో ప్రతి వెయ్యి జననాలకు 39 గా ఉండగా, 2020 నాటికి 28కి తగ్గింది. జాతీయ కుటుంబ ఆరోగ్య సర్వే (ఎన్ ఎఫ్ హెచ్ ఎస్-5) ప్రకారం, మొత్తం సంతానోత్పత్తి రేటు (టిఎఫ్ఆర్) 2015 లో 2.3 నుండి 2020 లో 2.0 కు తగ్గింది. ఈ మెరుగుదల 2030 కంటే ముందే మాతా, శిశు, పిల్లల మరణాలపై భారతదేశం తన సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలను చేరుకునే మార్గంలో ఉందని సూచిస్తున్నాయి.

వివిధ వ్యాధుల నిర్మూలన, నియంత్రణలో కూడా ఎన్ హెచ్ ఎం కీలక పాత్ర పోషించింది. ఉదాహరణకు, జాతీయ క్షయ నిర్మూలన కార్యక్రమం (ఎన్ టి ఇ పి) కింద, క్షయవ్యాధి (టీబీ) వ్యాప్తి 2015 లో 1,00,000 జనాభాకు 237 నుండి 2023 లో 195 కు తగ్గింది. అదే కాలంలో మరణాల రేటు 28 నుండి 22 కు తగ్గింది. మలేరియా విషయానికొస్తే, 2022 సంవత్సరంలో, మలేరియా కేసుల గుర్తింపు 32.92% పెరగ్గా, కేసులు 9.13% పెరిగాయి. మలేరియా మరణాలు 2021తో పోలిస్తే 7.77% తగ్గాయి. 2022తో పోలిస్తే, 2023 సంవత్సరంలో మలేరియా గుర్తింపు, కేసులు వరుసగా 8.34%, 28.91% పెరిగాయి. కాలా–అజర్ నిర్మూలన ప్రయత్నాలు కూడా విజయవంతమయ్యాయి, 2023 చివరి నాటికి 10,000 జనాభాకు ఒక కేసు కంటే తక్కువ కేసుల లక్ష్యాన్ని 100% స్థానిక బ్లాకులు సాధించాయి. ఇంటెన్సివ్ మిషన్ ఇంద్రధనుష్ (ఐఎంఐ) 5.0 కింద మీజిల్స్–రూబెల్లా ఎలిమినేషన్ క్యాంపెయిన్ లో 34.77 కోట్ల మంది పిల్లలకు టీకాలు వేసి, 97.98% కవరేజీని సాధించారు.

ప్రత్యేకంగా ఆరోగ్యానికి సంబంధించినవి చూసుకున్నట్లయితే 2022 సెప్టెంబర్‌లో ప్రారంభించిన ప్రధానమంత్రి టీబీ  ముక్త్ భారత్ అభియాన్‌లో 1,56,572 మంది నిక్షయ్ మిత్ర వాలంటీర్లు నమోదు అయ్యారు. వారు 9.40 లక్షల మందికి పైగా టీబీ రోగులకు సహయాన్ని అందిస్తున్నారు. ప్రధానమంత్రి జాతీయ డయాలసిస్ కార్యక్రమాన్ని (పీఎంఎన్‌డీపీ) కూడా విస్తరించారు. దీని కింద 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 62.35 లక్షలకు పైగా హీమో డయాలసిస్ సెషన్లు జరిగాయి. దీని వల్ల మొత్తంగా 4.53 లక్షలకు పైగా డయాలసిస్ రోగులకు ప్రయోజనం చేకూరింది. అంతేకాకుండా 2023 లో ప్రారంభించిన జాతీయ సికిల్ సెల్ ఎనీమియా నిర్మూలన మిషన్ కింద గిరిజన ప్రాంతాల్లోని 2.61 కోట్ల మందికి పైగా వ్యక్తులను వ్యాధి నిర్ధారణ పరీక్షలు జరిగాయి. 2047 నాటికి సికిల్ సెల్ వ్యాధిని నిర్మూలించే లక్ష్యంతో ఈ మిషన్ పని చేస్తోంది.

డిజిటల్ మాధ్యమంగా జరిగే ఆరోగ్య కార్యక్రమాలపై కూడా ప్రధానంగా దృష్టి సారించారు. 2023 జనవరిలో యూ–విన్ ప్లాట్‌ఫామ్‌ ప్రారంభించడం వల్ల దేశమంతటా గర్భిణీ స్త్రీలు, శిశువులు, పిల్లలకు సకాలంలో టీకాలు అందాయి. 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరం చివరి నాటికి ఈ ప్లాట్‌ఫామ్ 36 రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల్లోని 65 జిల్లాలకు విస్తరించింది. రియల్ టైమ్ వ్యాక్సినేషన్ ట్రాకింగ్ ఉండేలా చూసుకునే ఈ ప్లాట్‌ఫామ్‌ రోగనిరోధక టీకాల కవరేజీని మెరుగుపరిచింది.

నేషనల్ క్వాలిటీ అస్యూరెన్స్ స్టాండర్డ్స్‌ (ఎన్‌క్యూఏఎస్) కింద ప్రజారోగ్య సదుపాయాలను ధృవీకరించటంతో సహా ఆరోగ్య సంరక్షణ మౌలిక సదుపాయాలను బలోపేతం చేయడంపై ఎన్‌హెచ్ఎం దృష్టి సారించింది. మార్చి 2024 నాటికి 7,998 ప్రజారోగ్య కేంద్రాలు ధ్రువపత్రాలు అందుకున్నాయి. వీటిలో 4,200 కంటే ఎక్కువ జాతీయ స్థాయి ధ్రువీకరణ పొందాయి. అంతేకాకుండా అనేక రకాల ఆరోగ్య సేవలను అందించే ఆయుష్మాన్ ఆరోగ్య మందిర్ (ఏఏఎం) కేంద్రాల సంఖ్య 2023-24 చివరి నాటికి 1,72,148 కు పెరిగింది. ఇందులో 1,34,650 కేంద్రాలు 12 రకాల కీలక ఆరోగ్య సేవలను అందిస్తున్నాయి.

నిరంతరం పనిచేసే ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రాలు (పీహెచ్‌సీలు), ఫస్ట్ రిఫరల్ యూనిట్ల (ఎఫ్‌ఆర్‌యూ)ను ఏర్పాటు చేయటం ద్వారా అత్యవసర సేవలను మెరుగుపరిచేందుకు కూడా ఎన్‌హెచ్‌ఎం చర్యలు చేపట్టింది. 2024 మార్చి నాటికి 12,348 పీహెచ్‌సీలను 24×7 సేవలు అందించే కేంద్రాలుగా మార్చింది. దేశవ్యాప్తంగా 3,133 ఎఫ్ఆర్‌యూలు పనిచేస్తున్నాయి. అదనంగా మొబైల్ మెడికల్ యూనిట్ల (ఎంఎంయూ)ను కూడా పెంచింది. మారుమూల వెనుకబడిన ప్రాంతాలలో ఆరోగ్య సంరక్షణ సేవలను అందుబాటులో ఉంచేందుకు ప్రస్తుతం 1,424 ఎంఎంయూలు పనిచేస్తున్నాయి. 2023‌లో ఎంఎంయూ పోర్టల్‌ను ప్రారంభించటంతో బలహీనమైన గిరిజన సమూహాలకు సంబంధించి వివిధ ఆరోగ్య సూచికల విషయంలో పర్యవేక్షణ, సమాచార సేకరణను మరింత మెరుగుపడింది. 

పొగాకు వాడకం, పాముకాటు వంటి ప్రజారోగ్య సమస్యలపై కూడా ఎన్‌‍హెచ్‌ఎం పనిచేసింది. ప్రజలకు అవగాహన కల్పించేందుకు నిరంతరం కార్యక్రమాలు నిర్వహించటం, పొగాకు నియంత్రణ చట్టాల అమలు ద్వారా ఎన్‌హెచ్ఎం.. గత దశాబ్దంలో పొగాకు వాడకాన్ని 17.3% తగ్గించడంలో తన వంతు పాత్రను పోషించింది. 2022-23 ఆర్థిక సంవత్సరంలో పాము కాటు విషయంలో అవగాహన, నివారణ, నిర్వహణపై దృష్టి సారిస్తూ పాముకాటు విషప్రభావాన్ని తగ్గించేందుకు జాతీయ కార్యాచరణ ప్రణాళిక (ఎన్‌ఏపీఎస్‌ఈ– నేషనల్ యాక్షన్ ప్లాన్ ఫర్ స్నేక్‌బైట్ ఎన్‌వీనమింగ్) ప్రారంభమైంది. 

ఎన్‌హెచ్ఎంలో కొనసాగుతున్న వివిధ కార్యక్రమాలు భారతదేశ ఆరోగ్య సంరక్షణ ముఖచిత్రంలో భారీ మార్పులకు దారితీశాయి. మానవ వనరులను పెంచటం, ఆరోగ్య రంగ చర్యల ఫలితాలను మెరుగుపరచడం, క్లిష్టమైన ఆరోగ్య సమస్యలను పరిష్కరించడం ద్వారా ఎన్‌హెచ్‌ఎం.. దేశవ్యాప్తంగా ఆరోగ్య సంరక్షణ సేవలను అందుబాటులో ఉండేలా చేయటమే కాకుండా నాణ్యతను మెరుగుపరుస్తూనే ఉంది. సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలను (ఎస్‌డీజీ) సాధించే దిశగా గణనీయమైన పురోగతితో అడుగులు వేస్తున్న భారత్ 2030 గడువు కంటే ముందే తన ఆరోగ్య లక్ష్యాలను దిశలో పయనిస్తోంది. 

నేపథ్యం:
జిల్లా ఆసుపత్రుల (డీహెచ్) స్థాయి వరకు గ్రామీణ ప్రజలకు, ముఖ్యంగా బలహీన వర్గాలు ఉపయోగించుకునేలా అందుబాటు ధరల్లో నాణ్యమైన ఆరోగ్య సంరక్షణను అందించే లక్ష్యంతో పనిచేసే ప్రజారోగ్య వ్యవస్థలను తయారు చేయాలన్న లక్ష్యంతో 2005‌లో జాతీయ గ్రామీణ ఆరోగ్య మిషన్ ప్రారంభమైంది. 2012లో జాతీయ పట్టణ ఆరోగ్య మిషన్‌ (ఎన్‌యూహెచ్‌ఎం)ను రూపొందించి ఎన్‌ఆర్‌హెచ్ఎంను పునర్వ్యవస్థీకరించారు. అప్పటి నుంచి ఎన్‌ఆర్‌హెచ్‌ఎం, ఎన్‌యూహెచ్‌ఎం అనే రెండు సబ్ మిషన్‌లతో జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్‌(ఎన్‌హెచ్‌ఎం) కొనసాగుతోంది. 

జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్‌ను 2017 ఏప్రిల్ 1 నుంచి 2020 మార్చి 31 మధ్య కొనసాగించేందుకు 2018 మార్చి 21న జరిగిన మంత్రిమండలి సమావేశంలో ఆమోదం లభించింది.

2021 మార్చి 31 లేదా 15‌వ ఆర్థిక కమిషన్‌ సిఫార్సులు అమల్లోకి వచ్చే వరకు జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్‌ను కొనసాగించేందుకు (మధ్యంతర పొడిగింపు) ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ, వ్యయ విభాగం 2020 జనవరి 10 నాటి ఆఫీస్ మెమోరాండం నం.42 (02/‌పీఎఫ్-2.2014) ద్వారా ఉత్తర్వులు జారీ చేసింది.

01.04.2021 నుంచి 31.03.2026 వరకు లేదా తదుపరి సమీక్ష వరకు జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్‌ను కొనసాగించడానికి ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ, వ్యయ విభాగం ఆమోదం తెలుపుతూ.. 2022 ఫిబ్రవరి 01న ఓఎం నం. 01(01)/పీఎఫ్‌సీ–ఐ/2022 ద్వారా ఉత్తర్వులు జారీ చేసింది. 

క్యాబినెట్ ఆమోదం పొందిన ఎన్‌హెచ్‌ఎం ఫ్రేమ్‌వర్క్ ప్రకారం.. ఈ అధికారాల వినియోగం ఆర్థిక నిబంధనల్లో మార్పు, కొనసాగుతోన్న పథకాల్లో మార్పులు, కొత్త పథకాల వివరాలతో పాటు ఎన్‌ (ఆర్) హెచ్‌ఎం పురోగతి నివేదికను వార్షిక ప్రాతిపదికన మంత్రిమండలి ముందు ఉంచాలనే షరతుకు లోబడి ఉంటుంది.

అమలు వ్యూహం: ఎన్‌హెచ్ఎం ప్రకారం ఆరోగ్య, కుటుంబ సంక్షేమ మంత్రిత్వ శాఖ.. రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు(యూటీ) ఆర్థిక, సాంకేతిక మద్దతును అందించనుంది. తద్వారా జిల్లా ఆసుపత్రుల(డీహెచ్) వరకు, ముఖ్యంగా పేద, బలహీన వర్గాలకు అందుబాటులో, అందుబాటు ధరల్లో, బాధ్యతాయుతమైన, సమర్థవంతమైన ఆరోగ్య సంరక్షణను అందిస్తోంది. మెరుగైన ఆరోగ్య మౌలిక సదుపాయాలు, మానవ వనరులను పెంచటం, గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో సేవలను అందించటాన్ని మెరుగపరచటం ద్వారా గ్రామీణ ఆరోగ్య సంరక్షణకు సంబంధించిన సేవల్లో అంతరాన్ని తగ్గించాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. అవసరాన్ని బట్టి సహాయాన్ని అందించటం, అంతర్గత సమన్వయం, వివిధ విభాగాల మధ్య సమన్వయం, వనరులను సమర్థవంతంగా ఉపయోగించుకునేందుకు జిల్లా స్థాయి వరకు ఈ కార్యక్రమాన్ని వికేంద్రీకరిస్తోంది.

***