ਪੀਐੱਮਇੰਡੀਆ

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਨਮਸਕਾਰ! ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਐਪੀਸੋਡ ਵਿੱਚ, ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਫਲਤਾ, ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ, ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚਿੱਠੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲੇ ਹਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਦੀ ਸਫਲ ਲੈਂਡਿੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਵਿਸ਼ਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜੀ-20 ਦਾ ਸਫਲ ਆਯੋਜਨ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਵਰਗ ਤੋਂ, ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਅਣਗਿਣਤ ਪੱਤਰ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਦਾ ਲੈਂਡਰ ਚੰਦਰਮਾ ‘ਤੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਪਲ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸਰੋ ਦੇ ਯੂਟਿਊਬ ਲਾਈਵ ਚੈਨਲ ‘ਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ 80 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ – ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰੋੜਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਡੂੰਘਾ ਲਗਾਵ ਹੈ। ਚੰਦਰਯਾਨ ਦੀ ਇਸ ਸਫਲਤਾ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੁਇਜ਼ ਮੁਕਾਬਲਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ- ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਮੁਕਾਬਲਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ- ’ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਮਹਾਕਵਿਜ਼’ MyGov ਪੋਰਟਲ ‘ਤੇ ਕਰਵਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਹੁਣ ਤੱਕ 15 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। MyGov ਦੇ ਲਾਂਚ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਵਿਜ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੇਰ ਨਾ ਕਰੋ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਛੇ ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। ਇਸ ਕਵਿਜ਼ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਓ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੀ-20 ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਆਯੋਜਨ ਨੇ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਮੰਡਪਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੈਲੀਬ੍ਰਿਟੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੋਕ ਉਸ ਨਾਲ ਸੈਲਫੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਪੋਸਟ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ’ਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਫਰੀਕੀ ਸੰਘ ਨੂੰ ਜੀ-20 ਦਾ ਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸੀ, ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ, ਸਿਲਕ ਰੂਟ ਦੀ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਲਕ ਰੂਟ ਵਪਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਾਧਿਅਮ ਸੀ। ਹੁਣ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਜੀ-20 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਰਥਿਕ ਗਲਿਆਰੇ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ-ਮੱਧ ਪੂਰਬ-ਯੂਰਪ ਆਰਥਿਕ ਗਲਿਆਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੌਰੀਡੋਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਵਪਾਰ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਲਾਂਘੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਹੋਈ ਸੀ।

ਦੋਸਤੋ, ਅੱਜ ਜੀ-20 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਰਚਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੀ-20 ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੋਏ। ਹੁਣ ਇਸ ਲੜੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੋਮਾਂਚਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ – ‘ਜੀ-20 ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕਨੈਕਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ’। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰਾਹੀਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜਨਗੇ। IITs, IIMs, NITs ਅਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਵੱਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਗੀਆਂ। ਮੈਂ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ 26 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖੋ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੋ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕਈ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲਾਂ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਖੁਦ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਵਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। 

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਅੱਜ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ 27 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ‘ਵਿਸ਼ਵ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਦਿਵਸ’ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪਹਿਲੂ ‘ਰੋਜ਼ਗਾਰ’ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸੈਕਟਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਨਿਵੇਸ਼ ਨਾਲ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਖਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਇਨੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਖਿੱਚ ਕਾਫੀ ਵਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀ-20 ਦੇ ਸਫਲ ਆਯੋਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਰਤ ’ਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ ਹੈ।

ਦੋਸਤੋ, ਜੀ-20 ਲਈ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡੈਲੀਗੇਟ ਭਾਰਤ ਆਏ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵਿਰਸੇ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਡੈਲੀਗੇਟ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਨੁਭਵ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਹਨ, ਉਸ ਨਾਲ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਹੋਰ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਏਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤੀ ਥਾਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋਯਸਡਾ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਥਾਨ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ 2018 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਲੋਕ ਤੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਦਾ Motto ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਲੋਕ ਹੈ-

       ‘ਯਤ੍ਰ ਵਿਸ਼ਵਮ ਭਵਤਯੇਕ ਨੀਡਮ’

ਭਾਵ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਸਮੇਟ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਹੋਯਸਡਾ ਮੰਦਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਤੋਂ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲਣਾ ਵੀ ਮੰਦਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤੀ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਹੁਣ 42 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੇ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਤੇ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਵਿਰਾਸਤੀ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਓ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਤੁਸੀਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਵੋਗੇ, ਤੁਸੀਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਾਧਿਅਮ ਵੀ ਬਣੋਗੇ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਹੁਣ ਗਲੋਬਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਲਗਾਵ ਦਿਨੋਂ-ਦਿਨ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚਲੋ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਪਿਆਰੀ ਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਆਡੀਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹਾਂ।

### (MKB EP 105 ਆਡੀਓ ਬਾਈਟ 1) ###

ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ ਹੋ, ਹੈ ਨਾ? ਉਸ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਿਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਓਗੇ। ਇਸ ਬੇਟੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕੈਸਮੀ ਹੈ। 21 ਸਾਲਾ ਕੈਸਮੀ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ‘ਤੇ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਕੈਸਮੀ ਕਦੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਨਹੀਂ ਆਈ ਪਰ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਦੇ ਭਾਰਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਹੈ। ਕੈਸਮੀ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਨੇਤਰਹੀਣ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਔਖੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਕਿਆ। ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕਤਾ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਅਜਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਿਰਫ 3 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਫਰੀਕਨ ਡਰੱਮਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਹ 5-6 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਮੋਹ ਲਿਆ – ਇੰਨਾ ਮੋਹ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਤਬਲਾ ਵਜਾਉਣਾ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਹਿੰਦੀ, ਮਲਿਆਲਮ, ਤਾਮਿਲ, ਕੰਨੜ੍ਹ ਜਾਂ ਅਸਾਮੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਮਰਾਠੀ, ਉਰਦੂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਰ ਸਾਧੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਣਜਾਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਲਾਈਨਾਂ ਬੋਲਣੀਆਂ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕੈਸਮੀ ਲਈ ਇਹ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਖੇਡ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ, ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਕੰਨੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਗੀਤ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

### (MKB EP 105 ਆਡੀਓ ਬਾਈਟ 2) ###

ਮੈਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਕੈਸਮੀ ਦੇ ਜਨੂੰਨ ਦੀ ਦਿਲੋਂ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੇਵਾ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਨੈਨੀਤਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਅਨੋਖੀ ਘੋੜਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਹ ਸੇਵਾ ਬਿਲਕੁਲ ਮੁਫਤ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਨੈਨੀਤਾਲ ਦੇ 12 ਪਿੰਡ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਕਵਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇਸ ਨੇਕ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਵੀ ਮਦਦ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਘੋੜਾ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਕਵਿਤਾਵਾਂ’, ‘ਕਹਾਣੀਆਂ’ ਅਤੇ ‘ਨੈਤਿਕ ਸਿੱਖਿਆ’ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲੇ। ਬੱਚੇ ਵੀ ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਦੋਸਤੋ, ਮੈਂ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਅਨੋਖੇ ਯਤਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸੱਤਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਧੀ ‘ਆਕਰਸ਼ਣਾ ਸਤੀਸ਼’ ਨੇ ਕਮਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਮਹਿਜ਼ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ 7-7 ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਚਲਾ ਰਹੀ ਹੈ। ‘ਆਕਰਸ਼ਣਾ’ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਹਸਪਤਾਲ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਉੱਥੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਥੋਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ‘ਕਲਰਿੰਗ ਬੁੱਕਸ’ ਮੰਗੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਇਸ ਪਿਆਰੀ ਗੁੱਡੀ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਛੂਹ ਗਈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਘਰਾਂ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਇਸੇ ਕੈਂਸਰ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਖੋਲ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਧੀ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਰੂਰਤਵੰਦ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸੱਤ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁਣ 6 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ’ਆਕਰਸ਼ਣਾ’ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ।

ਦੋਸਤੋ, ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦਾ ਯੁੱਗ ਡਿਜੀਟਲ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਈ-ਬੁੱਕਸ ਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ –

            ਜੀਵੇਸ਼ੁ ਕਰੁਣਾ ਚਾਪਿ, ਮੈਤ੍ਰੀ ਤੇਸ਼ੁ ਵਿਧਿਯਤਾਮ।

ਭਾਵ, ਜੀਵਾਂ ਉੱਤੇ ਦਇਆ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਿੱਤਰ ਬਣਾਓ। ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜੋ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਇਹ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਡੀ ਆਸਥਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਸੰਭਵ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰਾਂ, ਬਾਘਾਂ, ਚੀਤਿਆਂ ਅਤੇ ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹਜਨਕ ਵਾਧਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਹੋਰ ਉਪਰਾਲੇ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਅਨੋਖਾ ਉਪਰਾਲਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਪੁਸ਼ਕਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ, ਸੁਖਦੇਵ ਭੱਟ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ? ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ – ਕੋਬਰਾ। ਇਹ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖਤਰਨਾਕ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਟੀਮ ’ਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਸਿਰਫ ਇਕ ਕਾਲ ‘ਤੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ’ਚ ਜੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੁਖਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਟੀਮ ਹੁਣ ਤੱਕ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਅ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਉਪਰਾਲੇ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖਤਰਾ ਦੂਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਵੀ ਸੰਭਾਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਟੀਮ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਦੋਸਤੋ, ਆਟੋ ਡਰਾਈਵਰ ਐੱਮ. ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜੀ ਵੀ ਚੇਨਈ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨੋਖਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਪਿਛਲੇ 25-30 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਬੂਤਰ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਜਿਵੇਂ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ, ਸਿਹਤ ਆਦਿ ਦਾ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਫੀ ਪੈਸਾ ਵੀ ਖਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ’ਚ ਡਟੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੋਸਤੋ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨੇਕ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਬਹੁਤ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਅਨੋਖੇ ਯਤਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਕਾਲ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਫਰਜ਼ ਦਾ ਦੌਰ ਵੀ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਫਰਜ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸੂਤਰ ’ਚ ਪਰੋਂਦੀ ਹੈ। ਯੂ.ਪੀ. ਸੰਭਲ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ ਨੇ ਫਰਜ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਦੇਖੀ ਹੈ, ਜੋ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ, ਇੱਥੇ 70 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡ ਹਨ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸੰਭਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਇਆ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਜਨਭਾਗੀਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕਤਾ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਕਈ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ‘ਸੋਤ’ ਨਾਂ ਦੀ ਨਦੀ ਵਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਮਰੋਹਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਸੰਭਲ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਬਦਾਯੂੰ ਤੱਕ ਵਹਿਣ ਵਾਲੀ ਇਹ ਨਦੀ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਦਾ ਵਹਾਅ ਘਟਦਾ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹਾਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇਹ ਨਦੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਨਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਸੰਭਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸੋਤ ਨਦੀ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦਸੰਬਰ ਵਿੱਚ 70 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸੋਤ ਨਦੀ ਦੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਸਾਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ’ਚ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਦੀ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪੁਨਰਵਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਰੰਗ ਲਿਆਈ ਅਤੇ ਸੋਤ ਨਦੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਨੱਕੋ-ਨੱਕ ਭਰ ਗਈ। ਇਹ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਮੌਕਾ ਬਣ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਂਸ ਦੇ ਬੂਟੇ ਵੀ ਲਗਾਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿਣ। 30 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੰਬੂਸੀਆ ਮੱਛੀਆਂ ਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਛੱਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਮੱਛਰ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਣ। ਦੋਸਤੋ, ਸੋਤ ਨਦੀ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਦ੍ਰਿੜ ਸੰਕਲਪ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕਰਤੱਵ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਜਦੋਂ ਇਰਾਦੇ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਉਹ ਕਈ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਜੀ ਜੰਗਲ ਮਹਿਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ਾਤਨਾਲਾ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਚਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਨਵੇਂ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੋਗੇ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਕਾਰਨਾਮਾ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ! ਜਵਾਬ ਹੈ – ਇੱਕ ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨ। ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ‘ਸਾਲ’ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਸੁੰਦਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਹੁਨਰ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਰਾਫਟ ਦੀ ਮੰਗ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਹੁਨਰ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਗੋਂ ‘ਸਾਲ’ ਦੇ ਪੱਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ, ਹੁਣ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਖੁਦ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਜੋ ਕਿ ਦਿਹਾੜੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ, ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਹੋਈ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਜੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਬੱਚਤ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਹੁਣ ਉਸ ਨੇ ਜੀਵਨ ਬੀਮਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਵੀ ਉਜਵਲ ਹੋਵੇ। ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਜੀ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਘੱਟ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ – ਤੁਸੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਦੇਖੋ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਕਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜੀ-20 ਸੰਮੇਲਨ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਭਲਾ ਕੌਣ ਭੁੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਕਈ ਨੇਤਾ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਰਾਜਘਾਟ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਬਾਪੂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਸੰਗਕ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਜਯੰਤੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚ ਸਵੱਛਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਉਲੀਕੇ ਗਏ ਹਨ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸਵੱਛਤਾ ਹੀ ਸੇਵਾ ਅਭਿਆਨ’ ਪੂਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੰਡੀਅਨ ਸਵੱਛਤਾ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਮੈਂ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਰਾਹੀਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੇਨਤੀ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ- 1 ਅਕਤੂਬਰ ਯਾਨੀ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 10 ਵਜੇ ਸਵੱਛਤਾ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗਲੀ, ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ, ਪਾਰਕ, ਨਦੀ, ਝੀਲ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਇਸ ਸਫ਼ਾਈ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਸਫ਼ਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਫਾਈ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਜ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਜਯੰਤੀ ਦੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖਾਦੀ ਦਾ ਕੁਝ ਉਤਪਾਦ ਜ਼ਰੂਰ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਸੀਜ਼ਨ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹੋਵੋ। ਕੋਈ ਇਸ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਨਵਰਾਤਰੀ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣਾ ਸ਼ੁਭ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗਾ। ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੋਕਲ ਫਾਰ ਲੋਕਲ ਦਾ ਮੰਤਰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕੇ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਖਰੀਦਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, ਭਾਰਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਮੇਡ ਇਨ ਇੰਡੀਆ ਦਾ ਸਮਾਨ ਹੀ ਤੋਹਫੇ ਵਜੋਂ ਦਿਓ। ਤੁਹਾਡੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਵੱਡੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ। ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ਭਾਰਤੀ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਲਾਭ ਸਾਡੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਕਾਮਿਆਂ, ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਟਾਰਟ-ਅੱਪਸ ਸਥਾਨਕ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਰੀਦਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸਟਾਰਟ-ਅੱਪ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਪਰਿਵਾਰਜਨੋ, ਅੱਜ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇੰਨਾ ਹੀ। ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਂਗਾ, ਨਵਰਾਤਰੀ ਅਤੇ ਦੁਸਹਿਰਾ ਲੰਘ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਹਰ ਤਿਉਹਾਰ ਪੂਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਓ, ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਰਹਿਣ, ਇਹੀ ਮੇਰੀ ਕਾਮਨਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁੱਭਕਾਮਨਾਵਾਂ। ਫੇਰ ਮਿਲਾਂਗੇ, ਹੋਰ ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ, ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਾਮਯਾਬੀਆਂ ਨਾਲ। ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜਦੇ ਰਹੋ, ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਨਾ ਭੁੱਲੋ। ਮੈਂ ਉਡੀਕ ਕਰਾਂਗਾ। ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ ਧੰ

ਨਵਾਦ ਨਮਸਕਾਰ।

*****

ਡੀਐੱਸ/ਵੀਕੇ