પીએમઇન્ડિયા

1. પ્રજાસત્તાક મ્યાનમાર સંઘના પ્રમુખ મહામહિમ યુ હતીન ક્યાવના આમંત્રણ પર ભારતીય પ્રજાસત્તાકના પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી 5થી 7 સપ્ટેમ્બર, 2017 સુધી પ્રજાસત્તાક મ્યાનમાર સંઘની પ્રથમ દ્વિપક્ષીય મુલાકાત પર છે. આ મુલાકાત બંને દેશોના નેતાઓ વચ્ચે ઉચ્ચ સ્તરીય આદાનપ્રદાનનો ભાગ છે તથા આ મુલાકાત ગયા વર્ષે પ્રમુખ મહામહિમ યુ હતીન ક્યાવ અને મહામહિમ સ્ટેટ કાઉન્સિલર ડાઉ આંગ સાન સૂ કીની મુલાકાતોને પગલે લેવામાં આવી છે.
2. પ્રધાનમંત્રી મોદીનું 5 સપ્ટેમ્બર, 2017ના રોજ નાએપ્યીડોમાં પ્રેસિડેન્ટ પેલેસમાં સંપૂર્ણ શિષ્ટાચાર સાથે સ્વાગત થયું હતું. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ મ્યાનમારના પ્રમુખની સૌજન્યપૂર્ણ મુલાકાત લીધી હતી, જેમણે તેમના માનમાં સત્તાવાર ભોજનનું આયોજન કર્યું હતું. પ્રધાનમંત્રી મોદીના નેતૃત્વમાં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળે 6 સપ્ટેમ્બર, 2017ના રોજ સ્ટેટ કાઉન્સિલર ડો આંગ સાન સૂ કીના નેતૃત્વમાં મ્યાનમારના પ્રતિનિધિમંડળ સાથે દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટનું આયોજન કર્યું હતું. આ વાટાઘાટ ઉષ્માસભર, સૌહાર્દપૂર્ણ અને રચનાત્મક વાતાવરણમાં યોજાઈ હતી, જે બંને દેશો વચ્ચેના ગાઢ અને મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધોને અનુરૂપ હતી. ત્યારબાદ સ્ટેટ કાઉન્સિલર અને ભારતીય પ્રધાનમંત્રીની હાજરીમાં સ્વાસ્થ્ય, સાંસ્કૃતિક, ક્ષમતા નિર્માણ, દરિયાઈ ક્ષેત્રની સુરક્ષા તથા મુખ્ય સંસ્થાઓ વચ્ચે જોડાણના ક્ષેત્રોમાં મ્યાનમાર અને ભારત વચ્ચે વિવિધ સમજૂતીઓ પર હસ્તાક્ષર થયા હતા અને તેનું આદાનપ્રદાન થયું હતું તેમજ સંયુક્ત પત્રકાર પરિષદનું આયોજન થયું હતું.
3. પ્રધાનમંત્રી નાએપ્યીડોમાં તેમના સત્તાવાર કાર્યક્રમો ઉપરાંત બાગાન અને યાંગુનમાં ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક રીતે મહત્વપૂર્ણ સ્થળોની મુલાકાત લેશે. તેઓ બાગાનમાં પવિત્ર અને ઐતિહાસિક આનંદ ટેમ્પલની મુલાકાત લેશે, જ્યાં ભારતીય પુરાતત્ત્વ વિભાગનાં કુશળ માર્ગદર્શન હેઠળ ભારત અને મ્યાનમારનાં પુરાતત્ત્વવિદો દ્વારા જીર્ણોદ્ધારનું કામ ચાલે છે. તેઓ યાંગુનમાં શહીદ સ્મારકમાં જનરલ આંગ સાનને શ્રદ્ધાંજલિ આપશે અને બોગીઓક આંગ સાન મ્યુઝિયમ તેમજ અન્ય પ્રસિદ્ધ સ્થળોની મુલાકાત પણ લેશે. તેઓ યાંગુનમાં રોકાણ દરમિયાન મ્યાનમારમાં રહેતાં ભારતીય મૂળનાં અને ભારતીય સમુદાયને મળશે.
4. આ વાટાઘાટ દરમિયાન બંને નેતાઓએ મ્યાનમારના પ્રમુખ અને સ્ટેટ કાઉન્સિલરે અનુક્રમે ઓગસ્ટ અને ઓક્ટોબર, 2016માં લીધેલી ભારતની મુલાકાત પછી અત્યાર સુધી વિવિધ મોરચે થયેલી પ્રગતિની સમીક્ષા કરી હતી. તેમણે સત્તાવાર આદાનપ્રદાન, આર્થિક, વેપાર અને સાંસ્કૃતિક સંબંધો તેમજ બંને દેશોના નાગરિકો વચ્ચે આદાનપ્રદાનની સમીક્ષા કરી હતી, જે મ્યાનમારની સ્વતંત્ર, સક્રિય અને બિનજોડાણવાદી વિદેશી નીતિ અને ભારતની વ્યવહારિક એક્ટ ઇસ્ટ અને પડોશીને પ્રથમ પ્રાથમિકતા આપવાની નીતિ વચ્ચે સૌહાર્દપૂર્ણ સંબંધમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. તેમણે બંને દેશોના લોકો વચ્ચે પારસ્પરિક લાભ માટે દ્વિપક્ષીય સંબંધને ગાઢ અને વિસ્તૃત બનાનવવા નવી તકો પર નજર દોડાવવાની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી. તેમણે શાંતિ, સહિયારી સમૃદ્ધિ તથા પ્રદેશના વિકાસ માટે તેમની સામાન્ય આકાંક્ષાઓની પુષ્ટિ કરી હતી.
5. ભારતના પ્રધાનમંત્રીએ શાંતિ અને રાષ્ટ્રીય સમસ્યાના સમાધાન માટે મ્યાનમાર સરકારે હાથ ધરેલી પહેલોની પ્રશંસા કરી હતી તથા મ્યાનમાર સરકારની વર્તમાન શાંતિપ્રક્રિયાને બિરદાવી હતી. તેમણે નોંધ્યું હતું કે મ્યાનમારની શાંતિ અને સ્થિરતા ભારત માટે સર્વોચ્ચ પ્રાથમિકતા છે તથા મ્યાનમારમાં લોકતાંત્રિક સંસ્થાઓને મજબૂત કરવામાં તથા સંઘીય પ્રજાસત્તાકના ઉદય માટે મ્યાનમાર સરકારને ભારતના સતત સાથસહકારની ખાતરી આપી હતી.
6. બંને નેતાઓએ સરહદો પર પ્રવર્તમાન સુરક્ષાની સ્થિતિ અંગે ચર્ચા કરી હતી તથા પોતપોતાની સરહદ પરના સ્થળો પર આતંકવાદ અને ઉગ્રવાદ-પ્રેરિત હિંસાની વિવિધ ઘટનાઓ પર ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. પ્રદેશ માટે શાંતિ અને સ્થિરતા માટે આતંકવાદ સૌથી મોટા જોખમમાંનું એક હોવાનું જણાવી બંને પક્ષોએ આંતકવાદના તમામ સ્વરૂપોને વખોડી કાઢ્યા હતા. બંને પક્ષો સંમત થયા હતા કે આતંકવાદ સામેની લડાઈમાં આતંકવાદીઓને જ નિશાન બનાવવાની સાથે આતંકવાદી સંગઠનો અને નેટવર્કની ઓળખ કરવા, તેમને જવાબદાર ઠેરવવા તથા આતંકવાદને પ્રોત્સાહન, ટેકો કે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડતાં, આતંકવાદીઓ અને આતંકવાદી જૂથોને આશ્રય પૂરો પાડતા આતંકવાદી સંસ્થાઓ અને નેટવર્કને લક્ષ્યાંક બનાવવા જોઈએ. મ્યાનમારે ભારતમાં અમરનાથ યાત્રા દરમિયાન થયેલા જધન્ય આતંકવાદી હુમલાને વખોડી કાઢ્યો હતો તેમજ વિવિધ સરહદો પર આતંકવાદીઓની ઘુસણખોરીના કૃત્યોની નિંદા કરી હતી. ભારતે પણ ઉત્તર રખાઇન સ્ટેટમાં તાજેતરમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલાઓને વખોડી કાઢ્યા હતા, જેમાં મ્યાનમારની સેનાના કેટલાંક સૈનિકો શહીદ થયા હતા. બંને પક્ષો સંમત થયા હતા કે આતંકવાદ માનવાધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરે છે અને એટલે આતંકવાદીઓને શહીદો તરીકે ચમકાવવા ન જોઈએ. તેમણે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયોને આતંકવાદ સામેની લડાઈમાં પસંદગીનો અને પૂર્વગ્રહયુક્ત અભિગમ ન ધરાવવા અપીલ કરી હતી. આ સંબંધમાં બંને પક્ષોએ સંયુક્તપણે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સાધારણ સભા દ્વારા આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદ પર વિસ્તૃત સમજૂતીનો સ્વીકાર કરવા અને તેને ઝડપથી અંતિમ ઓપ આપવા અપીલ કરી હતી.
7. સરહદી વિસ્તારોમાં રહેતા લોકોના સામાજિક-આર્થિક વિકાસ માટે સામાન્ય સરહદને સમાતંર વિસ્તારોમાં શાંતિ અને સુરક્ષા જાળવવી આવશ્યક હોવાનો સ્વીકાર કરીને મ્યાનમારે ભારતની સાર્વભૌમિકતા અને પ્રાદેશિક અખંડતાનું સમ્માન જાળવવાની પુષ્ટિ કરી હતી તથા ભારત સરકાર સામે વૈમનસ્યપૂર્ણ કામગીરી હાથ ધરવા મ્યાનમારની જમીનનો ઉપયોગ કરવા કોઈ પણ જૂથને મંજૂરી ન આપવાની નીતિ જાળવવાની ખાતરી આપી હતી. મ્યાનમારે ભારત સરકારના સમાન સિદ્ધાંતો બદલ પ્રશંસા કરી હતી.
8. બંને પક્ષોએ બંને દેશો વચ્ચે રેખાંકિત સરહદ માટે પારસ્પરિક સમ્માનની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી તથા વર્તમાન દ્વિપક્ષીય ચર્ચાવિચારણા મારફતે શક્ય તેટલી ઝડપથી સરહદના બાકી સીમાંકનની સમસ્યાનું સમાધાન કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.
9. બંને પક્ષોએ તેમના પડોશી દેશમાં સુરક્ષા સ્થિતિની સમીક્ષા કરી હતી અને દરિયાઈ ક્ષેત્રની સુરક્ષામાં દ્વિપક્ષીય સહકાર વધારવા માટેની વિશેષ જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવા સંમત થયા હતા. તેમણે બંને દેશો વચ્ચે પારસ્પરિક લાભદાયક અને સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં ગાઢ સહકાર સ્થાપિત કરવા સંમતિ પણ વ્યક્ત કરી હતી. આ સંદર્ભમાં મ્યાનમારના સૈન્ય દળોના કમાન્ડર-ઇન-ચીફની તાજેતરમાં ભારતની સફળ મુલાકાતની નોંધ લીધી હતી. નિયમિતપણે પેટ્રોલિંગની પહેલોમાં સમન્વય મારફતે સંસ્થાગત સહકાર ઉપરાંત માનવીય સહાય અને આપત્તિમાં રાહત જેવા બિનપરંપરાગત સુરક્ષા ક્ષેત્રોમાં દ્વિપક્ષીય દરિયાઈ સહકાર પર ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવા બંને પક્ષો સંમત થયા હતા, જે બંગાળની ખાડી અને હિંદ મહાસાગરની સુરક્ષા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
10. બંને પક્ષોએ દ્રઢ નિર્ધાર વ્યક્ત કર્યો હતો કે મ્યાનમાર અને ભારત પારસ્પરિક સમજણને જાળવશે તથા બંને દેશો વચ્ચે દ્વિપક્ષીય સંબંધોને વધારે ગાઢ બનાવશે અને બંને દેશો પોતાના નાગરિકો અને પ્રદેશના હિતમાં આગામી વર્ષોમાં મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધો જાળવશે.
11. બંને પક્ષોએ ઉચ્ચ-સ્તરીય પ્રતિનિધિઓની મુલાકાતો દ્વારા સતત આદાનપ્રદાન પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો, જેના પગલે દ્વિપક્ષીય મુદ્દાઓની પારસ્પરિક સમજણમાં વધારો થયો છે. તેમણે સુરક્ષા અને સંરક્ષણ, વેપાર અને વાણિજ્ય, ઊર્જા અને વીજળી, સરહદ પર વ્યવસ્થાપન અને જોડાણ વગેરે ક્ષેત્રોમાં સંસ્થાગત વ્યવસ્થા નિયમિતપણે જાળવવાની પ્રશંસા કરી હતી, જેથી ઉચ્ચ રાજકીય સ્તરે લેવાયેલા નિર્ણયો પર અસરકારક રીતે ફોલો-અપ થઈ શકે. તેમણે ભારત અને મ્યાનમારના સાંસદો વચ્ચે ઉત્કૃષ્ટ આદાનપ્રદાન પર ખુશી પણ વ્યક્ત કરી હતી તથા આ પ્રકારના આદાનપ્રદાનને વધારવા તેમને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું.
12. મ્યાનમારે પોતાના સામાજિક-આર્થિક વિકાસ માટે તેના પ્રયાસોમાં સાથસહકાર આપવા બદલ ભારત સરકારની હૃદયપૂર્વક પ્રશંસા કરી હતી. બંને પક્ષોએ ભારત સરકારના ટેકનિકલ અને નાણાકીય સાથસહકારથી ચાલતા પ્રોજેક્ટ્સની સમીક્ષા કરી હતી અને નોંધ્યું હતું કે, આ પ્રોજેક્ટ્સ મ્યાનમારની જનતાના લાભ સાથે સીધા સંકળાયેલા છે. બંને પક્ષો આ પ્રોજેક્ટ્સને ઝડપથી પૂર્ણ કરવા સંમત થયા હતા. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ માળખાગત સુવિધાનું નિર્માણ કરવાના અને માનવ સંસાધન ક્ષમતા વિકસાવવાના પ્રયાસોમાં મ્યાનમારને સાથસહકાર આપવા ભારતની કટિબદ્ધતાને પુનઃવ્યક્ત કરી હતી. પાકોક્કુ અને મિંગ્યાનમાં ભારતીય સહાય સાથે સ્થાપિત ઔદ્યોગિક તાલીમ કેન્દ્રોના સકારાત્મક અનુભવની પ્રશંસા કરીને મ્યાનમારે મોનીવા અને થાટોનમાં વધુ બે કેન્દ્રો વિકસાવવા તેમજ મિંગ્યાનમાં આઇટીસી માટે પાંચ વર્ષની વિસ્તૃત જાળવણી યોજનામાં સહાય કરવા બદલ સાથસહકાર આપવા માટે ભારતનો આભાર માન્યો હતો. તેમણે યાંગુનમાં મ્યાનમાર-ઇન્ડિયા આંત્રપ્રિન્યોરશિપ ડેવલપમેન્ટ સેન્ટર અને સેન્ટર ફોર ઇંગ્લિશ લેંગ્વેજ ટ્રેનિંગ અપગ્રેડ કરવા ભારતના સાથસહકાર બદલ આભાર માન્યો હતો. બંને પક્ષો મ્યાનમારમાં અનુકૂળ સ્થાને પ્લેનેટેરિયમ સ્થાપિત કરવા ચર્ચાને આગળ વધારવા પણ સંમત થયા હતા અને આ સંસ્થા મ્યાનમારના યુવાનોમાં વિજ્ઞાન પ્રત્યેની જિજ્ઞાસા વધારવા મહત્વપૂર્ણ બની રહેશે તેવા મહત્વનો સ્વીકાર કર્યો હતો.
13. બંને પક્ષોએ સામાન્ય અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો હતો કે, રખાઇન સ્ટેટમાં પ્રવર્તમાન સ્થિતિ સુરક્ષા સાથે સંબંધિત છે. આ સંદર્ભમાં બંને પક્ષો શિક્ષણ, સ્વાસ્થ્ય, કૃષિ અને આનુષિંગ પ્રવૃત્તિઓ, એગ્રો-પ્રોસેસિંગ, સામુદાયિક વિકાસ, નાના પુલોનું નિર્માણ, માર્ગનું અપગ્રેડેશન, નાના પાવર પ્રોજેક્ટ્સ, આજીવિકા પ્રવૃત્તિ, તાલીમ કેન્દ્રોની સ્થાપના, ઘરગથ્થુ કળાઓને પ્રોત્સાહન, પર્યાવરણ અને સાંસ્કૃતિક વારસાનું જતન એમ માળખાગત અને સામાજિક-આર્થિક એમ બંને પ્રકારના પ્રોજેક્ટ્સ હાથ ધરીને સામાજિક-આર્થિક વિકાસ માટે સંમત થયા હતા. મ્યાનમારે રખાઇન સ્ટેટ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ હેઠળ ભારતની સહાયની ઓફરને આવકારી હતી અને બંને પક્ષો આગામી થોડા મહિનાઓમાં અમલીકરણ પદ્ધતિઓને અંતિમ ઓપ આપવા સંમત થયા હતા.
14. બંને પક્ષોએ કૃષિ સંશોધન અને શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં સહકાર પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો, ખાસ કરીને યેઝિન એગ્રિકલ્ચરલ યુનિવર્સિટીમાં સ્થાપિત એડવાન્સ સેન્ટર ફોર એગ્રિકલ્ચરલ રિસર્ચ એન્ડ એજ્યુકેશન કાર્યરત કરવા ઝડપી પ્રગતિ અને કૃષિ સંશોધન વિભાગમાં સ્થાપિત રાઇસ બાયો પાર્ક સ્થાપિત કરવા માટે. તેમાં મ્યાનમારના વિદ્યાર્થીઓ માટે કૃષિ વિજ્ઞાનમાં પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએશન અને ડોક્ટરલ એજ્યુકેશન માટે ભારતની સહાયની પ્રશંસા પણ કરવામાં આવી હતી.
15. બંને પક્ષોએ મ્યાનમારના ન્યાયતંત્રના અધિકારીઓ, સેના અધિકારીઓ અને પોલીસ કર્મચારીઓ માટે ક્ષમતા નિર્માણના ચાલુ કાર્યક્રમો પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો. મ્યાનમારે મ્યાનમાર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજીને વધુ સમય સાથસહકાર આપવા બદલ અને આઇટી કૌશલ્ય વધારવા ઇન્ડિયન-મ્યાનમાર સેન્ટર માટે ટેકો કરવા બદલ ભારતનો આભાર માન્યો હતો. બંને પક્ષો સંમત થયા હતા કે, ભારત ભારતમાં ફોરેન સર્વિસ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં મ્યાનમારના રાજદ્વારીઓને નિયમિત તાલીમ આપશે. મ્યાનમારે કેન્દ્રીય હિંદી સંસ્થામાં તાલીમ માટે દર વર્ષે મ્યાનમારના બે રાજદ્વારીઓની નોંધણી કરાવવા ભારતની ઓફરને આવકારી હતી, ત્યારે મ્યાનમારના 150 સનદી કર્મચારીઓને પાંચ વર્ષના ગાળામાં દર વર્ષે ભારતીય તાલીમ સંસ્થાઓમાં અંગ્રેજી ભાષામાં તાલીમ આપવામાં આવશે.
16. મ્યાનમાર પોલીસની માળખાગત તાલીમ વધારવા અને ક્ષમતા નિર્માણ માટે જરૂરિયાતાનો સમજીને બંને નેતાઓએ ભારત સરકારની ટેકનિકલ અને નાણાકીય સહાય સાથે મ્યાનમારમાં યામેથિનમાં વિમેન્સ પોલીસ ટ્રેનિંગ સેન્ટરને અપગ્રેડ કરવા સમજૂતીકરાર પર હસ્તાક્ષરને આવકાર આપ્યો હતો. મ્યાનમારે યાંગુનમાં પોલીસ અધિકારીઓ માટે તાલીમ કેન્દ્ર સ્થાપિત કરવામાં મદદ માટે ભારતની ઓફરને આવકારી હતી અને આ માટેની પદ્ધતિ સંયુક્તપણે તૈયાર કરવામાં આવશે એવો નિર્ણય લેવાયો હતો.
17. મ્યાનમારે મ્યાનમારમાં વિવિધ પ્રોજેક્ટ્સને ટેકો આપવા ભારતનો આભાર માન્યો હતો, જે કલાદાન મલ્ટિ મોડલ ટ્રાન્ઝિટ ટ્રાન્સપોર્ટ પ્રોજેક્ટ તથા સંપૂર્ણપણે ફંડેડ ગ્રાન્ટ-ઇન-એડ પ્રોજેક્ટ્સ તરીકે અન્ય માર્ગ અને પુલ નિર્માણનાં પ્રોજેક્ટ્સ જેવા પ્રાદેશિક જોડાણના પ્રોજેક્ટ તેમજ દ્વિપક્ષીય જોડાણને વધારશે. મ્યાનમારે સિટ્વે પોર્ટ અને પાલેત્વા ઇનલેન્ડ વોટર ટ્રાન્સપોર્ટ ટર્મિનલ પર કામગીરી પૂર્ણ કરવા કલાદાન મલ્ટિમોડલ ટ્રાન્ઝિટ ટ્રાન્સપોર્ટ પ્રોજેક્ટ પર નોંધપાત્ર પ્રગતિની તથા મ્યાનમાર પોર્ટ ઓથોરિટી અને ઇનલેન્ડ વોટર ટ્રાન્સપોર્ટને છ કાર્ગો બાર્જ સુપરત કરવાની પ્રશંસા કરી હતી. બંને પક્ષો પોર્ટ ઓપરટેરની નિમણૂક માટે એમઓયુ કરવા સંમત થયા હતા, જે મ્યાનમારમાં અન્ય આંતરરાષ્ટ્રીય બંદરો પર સ્વીકાર્ય પદ્ધતિ સાથે પોર્ટને જાળવવા અને કામગીરી માટે જવાબદાર હશે. આ પોર્ટ અને આઇડબલ્યુટી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો વાણિજ્યિક રીતે ઉપયોગ કરવા અને તેની આસપાસના વિસ્તારોના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા સક્ષમ હશે, જેમાં પ્રોજેક્ટનો અંતિમ ભાગ પાલેત્વાથી ઝોરિન્પુઇનો રોડ નિર્માણાધિન છે. બંને પક્ષોએ સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, રોડ પર કામગીરી ચાલી રહી છે અને બંને પક્ષો ઝોરિન્પુઈ અને પાલેત્વા મારફતે સરહદ પર પ્રોજેક્ટના કર્મચારી, નિર્માણ સામગ્રી અને ઉપકરણની અવરજવર માટે સંમત થયા હતા. બંને પક્ષોએ એવું પણ નોંધ્યું હતું કે, નિર્માણકાર્ય ત્રિપક્ષીય હાઇવેના ટેમુ-કીગોન-કાલેવા રોડ પર અને કાલેવા-યાર્ગી સેક્ટરનું પુનર્નિર્માણ ટૂંક સમયમાં શરૂ થશે. બંને પક્ષો રિહ-ટેડિમ રોડનું એલાઇન્મેન્ટ અને તેના નિર્માણ માટે ડીપીઆર (વિસ્તૃત પ્રોજેક્ટ અહેવાલ) માટે તૈયાર થયા છે. મ્યાનમાર દ્વારા ડીપીઆર ઉપલબ્ધ થયા પછી ઉપલબ્ધ એલઓસી હેઠળ પુતાઓ-મીત્કિના અને આલેથેન્ક્યો-આહુન્ગમો રોડના નિર્માણ પર વધારે પગલાં લેવામાં આવશે. મ્યાનમારની વિનંતીના જવાબમાં ભારત રિહખવ્દાર-ઝોવ્ખાથર પુલ અને બ્વાય્નુ પુલ માટે ડીપીઆર તૈયાર કરવા ભારત સંમત થયો હતો.
18. બંને પક્ષોએ સ્વાસ્થ્યના ક્ષેત્રમાં વિવિધ પ્રોજેક્ટની સમીક્ષા પણ કરી હતી તથા યાંગુન ચિલ્ડ્રન્સ હોસ્પિટલ અને સિત્વે જનરલ હોસ્પિટલના અપગ્રેડેશન પર કામગીરી તથા મોનીવા હોસ્પિટલનું નિર્માણકાર્ય પૂર્ણ થવા બદલ સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો. તેઓ ભારતના એક અગ્રણી જૂથ સાથે જોડાણમાં નાએપ્યીડોમાં અત્યાધુનિક હોસ્પિટલ સ્થાપિત કરવા અને કાર્યરત કરવા ચર્ચા શરૂ કરવા સંમત થયા હતા, જેની પદ્ધતિનો નિર્ણય પારસ્પરિક સંમતિથી લેવાશે.
19. બંને પક્ષોએ વર્ષ 2012માં મ્યાનમારે ભારતને આપેલી 500 મિલિયન ડોલરની કન્સેશનલ લાઇન ઓફ ક્રેડિટના ઉપયોગ પર થયેલી પ્રગતિની ચર્ચા કરી હતી. પ્રોજેક્ટનો અમલ લાઇન ઓફ ક્રેડિટ હેઠળ થશે, જેથી કૃષિ અને પરિવહનમાં આવશ્યક ક્ષેત્રોમાં ભૌતિક માળખું વધારવામાં અને ક્ષમતા વધારવામાં મદદ મળશે તથા બંને પક્ષો પારસ્પરિક સંમત પ્રોજેક્ટ્સનો અમલ ઝડપથી કરશે તેવું નોંધ્યું હતું.
20. બંને પક્ષોએ જણાવ્યું હતું કે, આ માળખાગત પ્રોજેક્ટ્સનું સંપૂર્ણ મૂલ્ય મેળવવા જરૂરી જોડાણ સાથે સંબંધિત સંસ્થાકીય ગોઠવણોને અગ્રતા આપવામાં આવશે. આ સંબંધમાં સરહદ પર પેસેન્જર અને કાર્ગો એમ બંને પ્રકારના મોટર વાહનોના ટ્રાફિકને સક્ષમ બનાવે એવી દ્વિપક્ષીય સમજૂતીને મહત્વ આપશે.
21. બંને પક્ષોએ ભારત અને મ્યાનમાર વચ્ચે વીજળી અને ઊર્જાના પુરવઠા નેટવર્કમાં વધારે સંકલન સ્થાપિત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. મ્યાનમારે ઊર્જા ક્ષેત્રમાં તપાસ અને ઉત્પાદન એમ બંનેમાં ભારતની ભાગીદારીને આવકારી હતી અને ભારતીય કંપનીઓને પેટ્રોકેમિકલ્સ અને પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનો માટે ટેન્ડર્સમાં સહભાગી થવા, ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું માર્કેટિંગ કરવા અને એલપીજી ટર્મિનલ્સની સ્થાપના કરવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. ભારતે જાણકારી આપી હતી કે અગ્રણી ભારતીય ઓઇલ અને ગેસ કંપનીઓએ મ્યાનમારમાં તેમની ઓફિસો ખોલવાની પ્રક્રિયા હાથ ધરી છે. બંને પક્ષોએ નુમાલીગઢ રિફાઇનરી ઓફ ઇન્ડિયા અને મ્યાનમારના પરમી એનર્જી ગ્રૂપ વચ્ચે મ્યાનમારના સરહદ પર ડિઝલના પુરવઠા પર થયેલી સમજૂતીની પ્રશંસા કરી હતી અને નોંધ્યું હતું કે, તેનાથી ઉત્તર મ્યાનમારના લોકોને પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનો સસ્તા અને વધુ વિશ્વસનિયતા સાથે સુલભ કરાવશે તથા બંને પક્ષોને મ્યાનમારમાં પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોનો સંગ્રહ કરવા અને રિટેલ માર્કેટિંગમાં જોડાણ કરવા પ્રોત્સાહન પણ આપશે. હાઈ સ્પીડ ડિઝલનું પ્રથમ કન્સાઇન્મેન્ટ 4 સપ્ટેમ્બર, 2017ના રોજ મ્યાનમાર પહોંચ્યું હતું.
22. ભારતે મ્યાનમાર સરકારને ઓળખ કરેલા પરંપરાગત અને અક્ષય ઊર્જા-આધારિત વિકાસલક્ષી પ્રોજેક્ટ્સને પ્રોજેક્ટ અનુસાર સહાય કરવા ટેકનિકલ સહાય આપવાની તૈયારી પણ દર્શાવી હતી. મ્યાનમારમાં સોલાર પાર્ક્સના વિકાસ માટે શક્યતાદર્શી અભ્યાસ હાથ ધરવા અગાઉની ઓફર ઉપરાંત ભારતે મ્યાનમારમાં સોલર રેડિયેશન રિસોર્સની આકારણી હાથ ધરવાની ઓફર પણ કરી હતી. બંને પક્ષોએ બંને દેશો વચ્ચે ઊર્જા કાર્યદક્ષતાના ક્ષેત્રમાં સહકાર સ્થાપિત કરવાના માર્ગોની ચર્ચા પણ કરી હતી. મ્યાનમારે નાએપ્યીડો, બાગો રિજન અને રખાઇન સ્ટેટમાં મ્યાનમાર દ્વારા ઓળખ કરાયેલી મુખ્ય વસાહતો અને બિલ્ડિંગ્સમાં એલઇડી-આધારિત ઊર્જા કાર્યદક્ષતા લાઇટિંગની સુવિધા ઊભી કરવા એનર્જી એફિશિયન્સી સર્વિસીસ લિમિટેડ ઓફ ઇન્ડિયા મારફતે ટેકનોલોજી આધારિત પ્રોજેક્ટ્સ માટે ભારતનો આભાર માન્યો હતો. ભારતે પાવર ટ્રેડમાં તેના અનુભવો વહેંચ્યા હતા અને મ્યાનમાર સાથે આ ક્ષેત્રમાં સંભવિત સહકાર ચકાસવામાં રસ વ્યક્ત કર્યો હતો. એવી સંમતિ સધાઈ હતી કે આ અને અન્ય પ્રસ્તુત મુદ્દાઓ પાવર અને અન્ય ફોરમ પર સંયુક્ત સંચાલન સમિતિની વહેલાસર બેઠકમાં વિચારવામાં આવશે. સહભાગી દેશોને ઘણો લાભ થશે એ ધ્યાનમાં રાખીને મ્યાનમારે આંતરરાષ્ટ્રીય સૌર ગઠબંધનની સ્થાપના માટે ફ્રેમવર્ગ સમજૂતીમાં જોડાવાના ભારતના સૂચન પર કાળજીપૂર્વક વિચાર કરવાની ખાતરી આપી હતી.
23. બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય વેપાર અને રોકાણનું વર્તમાન સ્તર નોંધ્યું હતું તથા સંમત થયા હતા કે જ્યારે આ સ્તર મજબૂત છે, ત્યારે તેમાં વૃદ્ધિની સંભવિતતા છે. આ સંબંધમાં તેમણે બંને દેશો વચ્ચે વેપારને સુલભ કરવા વેપાર સાથે સંબંધિત તમામ અવરોધો દૂર કરવા બજારની સુલભતા વધારવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે જૂન, 2017માં ભારતમાં નવી દિલ્હીમાં આયોજિત મ્યાનમાર-ઇન્ડિયા જોઇન્ટ ટ્રેડ કમિટીની છઠ્ઠી બેઠકના નિષ્કર્ષો પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો તથા સરહદી વેપાર સમિતિ અને સરહદી હાટ સમિતિ પર બેઠકો ચાલુ રાખવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.
24. ભારતે મ્યાનમારના ટેક્સટાઇલ ક્ષેત્રને વિકસાવવા સહકાર સ્થાપિત કરવાની ઇચ્છાને આવકારી હતી, જેમાં પ્રમાણીકરણ, ચકાસણી અને ગુણવત્તાની ભલામણો, સંશોધન અને વિકાસ, માનવ સંસાધન વિકાસ અને ક્ષમતા નિર્માણ સામેલ છે.
25. બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય વેપારમાં અનાજ-કઠોળના મહત્વને સ્વીકાર્યું હતું તથા મ્યાનમાર અને ભારતીય ઉપભોક્તાઓ માટે આ વેપારના સૂચિતાર્થોનો પણ સ્વીકાર કર્યો હતો. આ સંદર્ભમાં સ્ટેટ કાઉન્સિલરે અનાજકઠોળની વિવિધ કેટેગરીઓ પર માપ સંબંધિત નિયંત્રણો લાદી ભારત દ્વારા તાજેતરમાં ઇશ્યૂ થયેલ નોટિફિકેશનને લઇને ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી તથા ભારતના પ્રધાનમંત્રીને બંને દેશના લોકોના લાંબા ગાળાના હિત અને મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધને ધ્યાનમાં રાખીને મ્યાનમારમાંથી આયાત પર તમામ નિયંત્રણો દૂર કરવા વિનંતી કરી હતી. આ અંગે ભારતીય પ્રધાનમંત્રીએ સકારાત્મક પ્રતિસાદ આપતા જણાવ્યું હતું કે, ભવિષ્યમાં બંને દેશના નાગરિકોના હિતો જળવાઈ રહે એ માટે લાંબા ગાળાની કામગીરી કરવી મહત્વપૂર્ણ છે.
26. બંને પક્ષોએ સરહદ પર અવરજવરને લઈને સમજૂતીને સફળતાપૂર્વક અંતિમ ઓપ આપવા અને વાટાઘાટોને આવકારી હતી, જે સરહદ પર સામાન્ય જમીન પર લોકોની અવરજવરનું નિયમન કરવામાં અને પ્રોત્સાહન આપવામાં મદદરૂપ થશે, જેના પગલે દ્વિપક્ષીય વેપાર અને પ્રવાસન વધશે તથા તેમના વરિષ્ઠ અધિકારીઓને ઝડપથી હસ્તાક્ષર કરીને ઔપચારિકતાઓ પૂર્ણ કરવાની સૂચના આપી હતી. બંને દેશોના નેતાઓ ભારતમાં ઇમ્ફાલથી મ્યાનમારમાં મંડાલય સુધી બંને દેશો વચ્ચે બસ સેવા શરૂ કરવા સમજૂતીને ઝડપથી કરવા સંમત થયા હતા.
27. તેમણે અભિપ્રાય વહેંચ્યો હતો કે બંને દેશો વચ્ચે હવાઈ જોડાણ વધવાથી નાગરિકોના સંપર્ક વધશે તથા પ્રવાસન, વેપાર અને રોકાણના પ્રવાહોને પ્રોત્સાહન પણ મળશે. બંને નેતાઓ સંમત પણ થયા હતા કે ભારતની આર્થિક અને ટેકનિકલ સહાય સાથે પકોક્કુ એરપોર્ટ કે કાલય એરપોર્ટના વિકાસ માટે મ્યાનમારના નાગરિક ઉડ્ડયન વિભાગ (ડીસીએ) સાથે ગાઢ સહકાર મારફતે એરપોર્ટ્સ ઓથોરિટી ઓફ ઇન્ડિયા દ્વારા ડીપીઆર (વિસ્તૃત પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ) તૈયાર કરવામાં આવશે. તેમણે ભારત સરકારની ભારતમાં મ્યાનમારના એર ટ્રાફિક કન્ટ્રોલર્સ માટે તેમના દેશની સ્થિતિ અનુસાર તાલીમ અને ક્ષમતા નિર્માણ કાર્યક્રમોની ભારત સરકારની ઓફરને પણ આવકારી હતી. બંને નેતાઓએ તેમના સંબંધિત અધિકારોને ટેમુ અને મ્યાનમારમાં મંડાલય વચ્ચે રેલવે લિન્કનું નિર્માણ કરવાની શક્યતા ચકાસવાની પણ સૂચના આપી હતી. એવી સંમતી પણ સધાઈ હતી કે, ટેમુ અને મંડાલય વચ્ચે રેલવે લિન્ક માટે અભ્યાસ કરવા અને ડીપીઆર તૈયાર કરવા ભારતમાંથી ટીમ નિયુક્ત થશે.
28. બંને પક્ષોએ માનવીય તસ્કરીના પીડિતોના બચાવ અને પુનર્ગઠન માટે પારસ્પરિક સંમત પ્રક્રિયાઓ સ્થાપિત કરવાના મહત્વને ઓળખ્યું હતું. આ સંદર્ભમાં તેમણે માનવીય તસ્કરીને અટકાવવા સહકાર પર એમઓયુના અંતિમ સ્વરૂપને આવકાર આપ્યો હતો તથા તેને વહેલી તકે પૂર્ણ કરવાના ઇરાદાને વ્યક્ત પણ કર્યો હતો.
29. બંને નેતાઓએ ભારત અને મ્યાનમારનાં લોકો વચ્ચે ગાઢ જોડાણને વધારવા સંસ્કૃતિને કેન્દ્રમાં રાખવા ભાર મૂક્યો હતો તથા 2017-20ના ગાળા માટે કલ્ચરલ એક્સચેન્જ પ્રોગ્રામ (સીઇપી)ના હસ્તાક્ષર પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો. તેમણે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે સીઇપી ભારતના ઉત્તર પૂર્વના રાજ્યો અને મ્યાનમારની સરહદી વિસ્તારો વચ્ચે સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનને પણ પ્રોત્સાહન આપશે. ભારતે એ પુષ્ટિ પણ કરી હતી કે નવી દિલ્હીની ભારતીય પુરાતત્વ સંસ્થામાં આધુનિક અભ્યાસ માટે મ્યાનમારના પુરાતત્વવિદો માટે દર વર્ષે 2 સ્લોટ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે.
30. ભારતે જણાવ્યું હતું કે, બોધગયામાં મ્યાનમારના રાજા બેગીડો અને રાજા મિન્ડોનના મંદિરો અને પત્થરના શિલાલેખોનું સંરક્ષણ અને જતન કરવા ભારતીય પુરાતત્વ સર્વે દ્વારા પ્રોજેક્ટ હાથ ધરવામાં આવ્યો છે, જે અત્યારે પૂર્ણ થવાના તબક્કામાં છે અને ડિસેમ્બર, 2017 સુધીમાં પૂર્ણ થશે. મ્યાનમાર પક્ષે આ માહિતીને પણ આવકારી હતી અને નોંધ્યું હતું કે, આ મંદિરો ઇન્ડિયા-મ્યાનમાર સાંસ્કૃતિક વારસાનું મહત્વપૂર્ણ પાસું છે.
31. મ્યાનમારે બાગાનમાં સામાજિક-આર્થિક વિકાસમાં ભારતની સહાયને આવકારી હતી, ત્યારે તેના સાંસ્કૃતિક વારસાનું જતન કર્યું હતું. તેમાં મહત્વપૂર્ણ પ્રોજેક્ટ ભારતીય પુરાતત્વ સર્વે મારફતે બાગાનમાં 92 પ્રાચીન પગોડા અને માળખાને પુનઃસ્થાપિત અને સંરક્ષણ કરવાનો છે. બંને પક્ષોએ આ સંબંધમાં એમઓયુના અંતિમ સ્વરૂપને આવકાર આપ્યો હતો. ઇન્ડિયા-મ્યાનમાર સહકારના પ્રોજેક્ટ્સ તરીકે હાથ ધરવામાં આવનાર અન્ય પ્રોજેક્ટ્સમાં બાગાટ હાટની મ્યાનમાર ક્રાફ્ટના કેન્દ્ર તરીકે સ્થાપના, ફૂડ અને સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ, એલઇડી-આધારિત સ્ટ્રીટ લાઇટિંગ, પાણીના સ્થાયી વ્યવસ્થાપન માટે વરસાદના પાણીનો સંચય, બાગાનના લોકો માટે વૈકલ્પિક આવક પેદા કરવાની તીમ અને ઓળખ કરાયેલી શાળાઓનું અપગ્રેડેશન કરવું જેવા પ્રોજેક્ટ્સ સામેલ છે.
32. મ્યાનમારે ઇ-વિઝા સિવાય તમામ કેટેગરીઓમાં મ્યાનમારના નાગરિકોને ગ્રેટિસ વિઝા આપવા ભારત સરકાર દ્વારા લીધેલા નિર્ણય માટે ભારતની પ્રશંસા કરી હતી.
33. મ્યાનમાર સરકારે મ્યાનમારના 40 નાગરિકોને વિશેષ માફી આપવાનો નિર્ણય લેવા બદલ ભારતનો આભાર માન્યો હતો, જે અત્યારે વિવિધ ગુના હેઠળ ભારતની જેલોમાં કેદ છે. આ ચેષ્ટાની મ્યાનમારની સરકાર અને લોકોએ, ખાસ કરીને ભારતીય જેલોમાં મુક્ત થનાર કુટુંબોએ પ્રશંસા કરી છે.
34. લોકશાહીને પ્રોત્સાહન આપવા અને સમર્થન આપવા મીડિયાની ભૂમિકાના મહત્વને સમજીને બંને પક્ષોએ પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઇન્ડિયા અને મ્યાનમાર પ્રેસ કાઉન્સિલ વચ્ચે સહકાર પર સમજૂતીકરાર (એમઓયુ)ને આવકાર આપ્યો હતો. આ ફ્રેમવર્ક હેઠળની પ્રવૃત્તિઓ પત્રકારો વચ્ચે આદાનપ્રદાનને પ્રોત્સાહન આપશે તથા ભારત અને મ્યાનમારમાં રાજકીય અને આર્થિક વિકાસની સમજણને વધારશે.
35. બંને પક્ષોએ પારસ્પરિક હિતોને મહત્તમ કરવા પ્રાદેશિક સહકારને ગાઢ બનાવવાની સહિયારી કટિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરી હતી તથા તમામ ક્ષેત્રોમાં પારસ્પરિક લાભની સમાન વહેંચણીની સુનિશ્ચિતતા કરી હતી, જેમાં વેપાર, પરિવહન અને ઊર્જા સામેલ છે. તેમણે બંને દેશોના નાગરિકોના જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા અને આજીવિકા વધારવા વિવિધ પ્રાદેશિક/પેટા-પ્રાદેશિક જોડાણની પહેલોને મહત્વ આપ્યું હતું.
36. ભારત અને મ્યાનમારે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અને અન્ય બહુરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓમાં ખભેખભો મિલાવીને કામ કરવાની કટિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી. તેમણે સામાન્ય હિતના બહુપક્ષીય મુદ્દાઓ પર તેમની પોઝિશનને સંકલિત કરવાનું મહત્વ પ્રતિપાદિત કર્યું હતું. બંને પક્ષોએ મજબૂત સંયુક્ત રાષ્ટ્રનું મહત્વ પ્રતિપાદિત કર્યું હતું અને સુરક્ષા પરિષદના વહેલાસર સુધારા માટેની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે સુરક્ષા પરિષદના વિસ્તૃત સુધારા માટે આંતર-સરકારી વાટાઘાટોને ટેકો આપવાની પ્રતિબદ્ધતા પુનઃવ્યક્ત કરી હતી. મ્યાનમારે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સુરક્ષા પરિષદમાં ભારતના કાયમી સભ્ય બનવાના પ્રયાસો અને સુધારાના પ્રયાસોને ટેકો આપવાની ખાતરી પુનઃ આપી હતી. બંને પક્ષોએ સહસ્ત્રાબ્દી વિકાસ લક્ષ્યાંકો (એસડીજી) 2030માં જણાવેલા લક્ષ્યાંકોનો અમલ કરવાના માધ્યમોને મજબૂત કરવા આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રમાં સંયુક્તપણે કામ કરવાની કટિબદ્ધતા પણ વ્યક્ત કરી હતી. બંને પક્ષોએ સંયુક્ત રાષ્ટ્રની ઉપયોગિતા અને તટસ્થ અભિગમના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો તથા તેની વિશેષ સંસ્થાઓને તેમની કામગીરી જાળવવાની અગત્યતાની નોંધ લીધી હતી.
37. બંને પક્ષોએ બહુપક્ષીય નાણાકીય સંસ્થાઓને મજબૂત કરવાની અને તેમાં સુધારો કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો તથા આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં વિકાસશીલ દેશોનો અવાજ બુલંદ કરવા તથા સહભાગીતા વધારવાની જરૂરિયાત વ્યક્ત કરી હતી.
38. ભારત અને મ્યાનમારે પ્રદેશમાં સારા પડોશી દેશો બનવાનું ઉદાહરણ સ્થાપિત કરવાની દ્રઢ પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી. તેમણે ભાર મૂક્યો હતો કે, તેમણે સંબંધોને મજબૂત કરવાનું જાળવી રાખવું જોઈએ. એટલે તેઓ બંને દેશોના લોકોના સહિયાર હિતોને પ્રોત્સાહન આપવા અને સૌહાર્દપૂર્વક સંબંધો સ્થાપિત કરવા તથા પારસ્પરિક લાભદાયક આંતરનિર્ભર વાતાવરણ ઊભું કરવા માટે સંમત થયા હતા.
39. પ્રધાનમંત્રીએ મ્યાનમારમાં રોકાણ દરમિયાન તેમને અને તેમના પ્રતિનિધિમંડળને ઉષ્માસભર અને સૌહાર્દપૂર્ણ આવકાર આપવા બદલ મ્યાનમારના પ્રમુખનો આભાર માન્યો હતો.
40. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ સ્ટેટ કાઉન્સિલર ડાઉ આંગ સાન સૂ કીને પારસ્પરિક અનુકૂળ સમયે ભારતની મુલાકાત લેવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. મ્યાનમારના સ્ટેટ કાઉન્સિલરે આમંત્રણ બદલ આભારની લાગણી વ્યક્ત કરી હતી.

 NP/J.Khunt/TR/GP