પીએમઇન્ડિયા

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે નવી દિલ્હીમાં વિજ્ઞાન ભવનમાં 98માં અખિલ ભારતીય મરાઠી સાહિત્ય સંમેલનનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. આ પ્રસંગે જનમેદનીને સંબોધતા તેમણે નવી દિલ્હીમાં આયોજિત મરાઠી ભાષાના ભવ્ય કાર્યક્રમમાં તમામ મરાઠીઓનું સ્વાગત કર્યું હતું. અખિલ ભારતીય મરાઠી સાહિત્ય સંમેલન કોઈ ભાષા કે પ્રદેશ પૂરતું મર્યાદિત નથી એમ જણાવી તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આ સંમેલનમાં સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામનો સાર તેમજ મહારાષ્ટ્ર અને રાષ્ટ્રના સાંસ્કૃતિક વારસાનો સમાવેશ થાય છે.

અખિલ ભારતીય મરાઠી સાહિત્ય સંમેલન, 1878માં તેની પ્રથમ આવૃત્તિથી લઈને અત્યાર સુધીની ભારતની 147 વર્ષની સફરનું સાક્ષી રહ્યું છે એ વાતનો ઉલ્લેખ કરતાં શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, શ્રી મહાદેવ ગોવિંદ રાનડે, શ્રી હરિ નારાયણ આપ્ટે, શ્રી માધવ શ્રીહરિ અને, શ્રી શિવરામ પરાંજપે, શ્રી વીર સાવરકર જેવા અનેક મહાનુભાવોએ આ સંમેલનની અધ્યક્ષતા કરી હતી. શ્રી શરદ પવાર દ્વારા આ ગૌરવશાળી પરંપરાનો ભાગ બનવા માટે આમંત્રણ આપવા બદલ તેમનો આભાર વ્યક્ત કરતા તેમણે આ કાર્યક્રમ માટે દેશ અને વિશ્વના તમામ મરાઠી ઉત્સાહીઓને અભિનંદન પાઠવ્યા હતા.

આજે આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિવસ છે એ બાબત પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, જ્યારે સંત જ્ઞાનેશ્વર મરાઠી ભાષા વિશે વિચારતા હતા, ત્યારે તેમને તેમની કવિતાઓ યાદ આવે તે બહુ સ્વાભાવિક છે. સંત જ્ઞાનેશ્વરની એક પંક્તિનું પઠન કરતાં શ્રી મોદીએ સમજાવ્યું હતું કે, મરાઠી ભાષા અમૃત કરતાં પણ વધારે મીઠી છે અને એટલે જ મરાઠી ભાષા અને સંસ્કૃતિ પ્રત્યે તેમનો પ્રેમ અને સ્નેહ અપાર છે. આ કાર્યક્રમમાં તેઓ મરાઠી વિદ્વાનો જેટલા નિપુણ ન હોવા છતાં, વડા પ્રધાને નમ્રતાપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે તેઓ હંમેશાં મરાઠી શીખવાના સતત પ્રયત્નોમાં રહ્યા છે.

શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, જ્યારે રાષ્ટ્ર છત્રપતિ શિવાજી મહારાજનાં રાજ્યાભિષેકની 350મી જન્મજયંતિ, પુણ્યશ્લોકા અહલ્યાબાઈ હોલકરની 300મી જન્મજયંતિ અને બાબાસાહેબ આંબેડકરનાં પ્રયાસો મારફતે નિર્મિત આપણાં બંધારણની 75મી જન્મજયંતિનાં સાક્ષી બની રહ્યાં છે, ત્યારે આ સંમેલન મહત્ત્વપૂર્ણ સમયે યોજાઈ રહ્યું છે. એક સદી અગાઉ એક પ્રતિષ્ઠિત મરાઠી વ્યક્તિએ મહારાષ્ટ્રની ધરતી પર રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (આરએસએસ)નું બીજ રોપ્યું હતું એ હકીકત પર ગર્વ વ્યક્ત કરતાં શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, આજે તે એક વિશાળ વૃક્ષમાં પરિવર્તિત થઈ ગયું છે અને તેના શતાબ્દી વર્ષની ઉજવણી કરી રહ્યું છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, છેલ્લાં 100 વર્ષથી આરએસએસએ ભારતની મહાન પરંપરા અને સંસ્કૃતિને વેદથી વિવેકાનંદ સુધી, નવી પેઢી સુધી, તેના સાંસ્કૃતિક પ્રયાસો દ્વારા આગળ ધપાવી છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, દેશ માટે જીવવા માટે આરએસએસ દ્વારા પ્રેરિત થવું એ અન્ય લાખો લોકોની સાથે તેમનું સૌભાગ્ય છે. વડા પ્રધાને એ પણ સ્વીકાર્યું કે આરએસએસ દ્વારા જ તેમને મરાઠી ભાષા અને પરંપરા સાથે જોડાવાની તક મળી હતી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, થોડાં મહિના અગાઉ મરાઠી ભાષાને શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો હતો. જે માટે ભારત અને દુનિયાભરમાં 12 કરોડથી વધારે મરાઠી ભાષીઓ આ માન્યતા માટે દાયકાઓથી રાહ જોઈ રહ્યાં હતાં. આ કાર્યને પાર પાડવાની તક મળી તે તેઓ પોતાના જીવનનું એક મહાન ભાગ્ય માનતા હતા.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, “ભાષા એ માત્ર સંચારનું માધ્યમ નથી, પણ આપણી સંસ્કૃતિની વાહક પણ છે.” તેમણે નોંધ્યું હતું કે, જ્યારે સમાજમાં ભાષાઓ જન્મે છે, ત્યારે તેને આકાર આપવામાં પણ મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે મરાઠીએ મહારાષ્ટ્ર અને રાષ્ટ્રની ઘણી વ્યક્તિઓના વિચારોને અભિવ્યક્તિ આપી છે, જેણે આપણા સાંસ્કૃતિક વિકાસમાં ફાળો આપ્યો છે. પ્રધાનમંત્રીએ મરાઠી ભાષાનાં મહત્ત્વ પરનાં સમર્થ રામદાસજીનાં શબ્દોનો ઉલ્લેખ કરીને કહ્યું હતું કે, “મરાઠી સંપૂર્ણ ભાષા છે, જેમાં શૌર્ય, સૌંદર્ય, સંવેદનશીલતા, સમાનતા, સંવાદિતા, આધ્યાત્મિકતા અને આધુનિકતાનો સમાવેશ થાય છે.” તેમણે નોંધ્યું હતું કે મરાઠીમાં ભક્તિ, શક્તિ અને બુદ્ધિનો સમાવેશ થાય છે. શ્રી મોદીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, જ્યારે ભારતને આધ્યાત્મિક ઊર્જાની જરૂર હતી, ત્યારે મહારાષ્ટ્રનાં મહાન સંતોએ મરાઠીમાં ઋષિમુનિઓનું જ્ઞાન સુલભ કર્યું હતું. તેમણે સંત જ્ઞાનેશ્વર, સંત તુકારામ, સંત રામદાસ, સંત નામદેવ, સંત તુકડોજી મહારાજ, ગાડગે બાબા, ગોરા કુંભાર અને બહેનાબાઈના યોગદાનને બિરદાવ્યું હતું, જેમણે મરાઠીમાં ભક્તિ આંદોલન દ્વારા સમાજને નવી દિશા બતાવી હતી. આધુનિક સમયમાં પ્રધાનમંત્રીએ શ્રી ગજાનન દિગંબર માડગુલકર અને શ્રી સુધીર ફડકેના ગીત રામાયણના પ્રભાવ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.

સદીઓના જુલમ દરમિયાન મરાઠી ભાષા આક્રમણકારોથી મુક્તિની ઘોષણા બની હતી એ બાબત પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ, સંભાજી મહારાજ અને બાજીરાવ પેશવા જેવા મરાઠા યોદ્ધાઓની બહાદુરીનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેમણે તેમના શત્રુઓનો ઉગ્ર વિરોધ કર્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં વાસુદેવ બળવંત ફડકે, લોકમાન્ય તિલક અને વીર સાવરકર જેવા લડવૈયાઓએ અંગ્રેજોને ખોરવી નાખ્યાં હતાં. તેમણે તેમના યોગદાનમાં મરાઠી ભાષા અને સાહિત્યની નોંધપાત્ર ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો. શ્રી મોદીએ એ બાબત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો કે, કેસરી અને મરાઠા જેવા અખબારો, કવિ ગોવિંદરાજની શક્તિશાળી કવિતાઓ અને રામ ગણેશ ગડકરીનાં નાટકોથી રાષ્ટ્રવાદની ભાવનાનું પોષણ થાય છે. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે, લોકમાન્ય તિલકે ગીતા રહસ્ય મરાઠીમાં લખ્યું હતું, જેણે સમગ્ર દેશમાં નવી ઊર્જાનો સંચાર કર્યો હતો.

શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, “મરાઠી ભાષા અને સાહિત્યે સમાજનાં પીડિત અને વંચિત વર્ગો માટે સામાજિક મુક્તિનાં દ્વાર ખોલ્યાં છે.” તેમણે જ્યોતિબા ફૂલે, સાવિત્રીબાઈ ફૂલે, મહર્ષિ કર્વે અને બાબાસાહેબ આંબેડકર જેવા મહાન સમાજ સુધારકોના યોગદાનનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેમણે મરાઠીમાં નવા યુગની વિચારસરણીને પોષી હતી. તેમણે નોંધ્યું હતું કે મરાઠી ભાષાએ દેશને સમૃદ્ધ દલિત સાહિત્ય આપ્યું છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે તેની આધુનિક વિચારસરણીને કારણે મરાઠી સાહિત્યમાં પણ વિજ્ઞાન સાહિત્યનું સર્જન થયું છે. ભૂતકાળમાં આયુર્વેદ, વિજ્ઞાન અને તર્કશાસ્ત્રમાં મહારાષ્ટ્રના લોકોના અપવાદરૂપ પ્રદાનને સ્વીકારીને શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ સંસ્કૃતિએ હંમેશા નવા વિચારો અને પ્રતિભાઓને આમંત્રણ આપ્યું છે, જે મહારાષ્ટ્રની પ્રગતિ તરફ દોરી જાય છે. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે મુંબઈ માત્ર મહારાષ્ટ્રની જ નહીં પરંતુ સમગ્ર દેશની આર્થિક રાજધાની તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, જ્યારે મુંબઈની વાત કરવામાં આવે છે, ત્યારે ફિલ્મોનો ઉલ્લેખ કર્યા વિના સાહિત્યની ચર્ચા પૂર્ણ ન થઈ શકે. તેમણે પ્રકાશ પાડ્યો કે તે મહારાષ્ટ્ર અને મુંબઇ છે જેણે મરાઠી ફિલ્મો અને હિન્દી સિનેમા બંનેને ઉન્નત કર્યા છે. તેમણે ફિલ્મ ‘છાવા‘ની વર્તમાન લોકપ્રિયતાની નોંધ લીધી હતી, જેણે શિવાજી સાવંતની મરાઠી નવલકથા દ્વારા સંભાજી મહારાજના પરાક્રમનો પરિચય કરાવ્યો છે.

કવિ કેશવસુતને ટાંકીને શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આપણે જૂના વિચારોમાં સ્થિર રહી શકીએ નહીં અને માનવ સંસ્કૃતિ, વિચારો અને ભાષા સતત વિકસતી રહે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારત વિશ્વની સૌથી જૂની જીવંત સભ્યતાઓમાંની એક છે, કારણ કે તે સતત વિકસિત થઈ છે, નવા વિચારોને અપનાવે છે અને પરિવર્તનને આવકારે છે. ભારતની વિશાળ ભાષાકીય વિવિધતા આ ઉત્ક્રાંતિનો પુરાવો છે અને એકતા માટેના મૂળભૂત આધાર તરીકે કામ કરે છે તે બાબત તરફ ધ્યાન દોરતા પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, મરાઠી આ વિવિધતાનું ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે અને ભાષાને એવી માતા સાથે સરખાવે છે કે જે કોઈ પણ જાતના ભેદભાવ વિના પોતાનાં બાળકોને નવું અને વિશાળ જ્ઞાન આપે છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ભાષા દરેક વિચાર અને દરેક વિકાસને આવરી લે છે. શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, મરાઠીનો ઉદભવ સંસ્કૃતમાંથી થયો છે અને પ્રાકૃત ભાષાઓનો નોંધપાત્ર પ્રભાવ ધરાવે છે. તેમણે મહાન વિચારકો અને લેખકોના યોગદાન પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેમણે માનવવિચારને વિસ્તૃત કર્યો છે. તેમણે લોકમાન્ય તિલકની ગીતા રહસ્યનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેણે સંસ્કૃત ગીતાનું અર્થઘટન કર્યું હતું અને મરાઠી માધ્યમથી તેને વધુ સુલભ બનાવી હતી. તેમણે એમ પણ જણાવ્યું હતું કે જ્ઞાનેશ્વરી ગીતા, સંસ્કૃત પર તેના મરાઠી ભાષ્ય સાથે, વિદ્વાનો અને સંતો માટે ગીતાને સમજવા માટેનો એક માપદંડ બની ગઈ છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, મરાઠીએ અન્ય ભારતીય ભાષાઓને સમૃદ્ધ બનાવી છે અને સમૃદ્ધ બનાવી છે. તેમણે ‘આનંદમઠ‘ જેવી કૃતિઓને મરાઠીમાં અનુવાદિત કરનારા ભાર્ગવરામ વિઠ્ઠલ વરેકર અને પન્ના ધાઇ, દુર્ગાવતી અને રાણી પદ્મિનીના જીવન પર આધારિત પુસ્તકો વિંદા કરંદીકર જેવા ઉદાહરણો ટાંક્યા હતા, જેમની રચનાઓનો ઘણી ભાષાઓમાં અનુવાદ થયો છે. “ભારતીય ભાષાઓમાં ક્યારેય પરસ્પર દુશ્મનાવટ રહી નથી. તેના બદલે, તેઓએ હંમેશાં એકબીજાને અપનાવ્યું છે અને સમૃદ્ધ બનાવ્યું છે, “તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું.

આપણી ભાષાઓના સહિયારા વારસા દ્વારા ભાષાના નામે ભાગલા પાડવાના પ્રયાસોનો સામનો કરવામાં આવે છે એ બાબત તરફ ધ્યાન દોરતા પ્રધાનમંત્રીએ ભાષાઓને સમૃદ્ધ બનાવવાની અને તેને અપનાવવાની જવાબદારી પર ભાર મૂક્યો હતો તથા દરેકને આ પ્રકારની ગેરસમજોથી દૂર રહેવા વિનંતી કરી હતી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, અત્યારે દેશમાં તમામ ભાષાઓને મુખ્ય પ્રવાહની ભાષાઓ તરીકે જોવામાં આવે છે. તેમણે મરાઠી સહિત તમામ મુખ્ય ભાષાઓમાં શિક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવાના પ્રયાસો તરફ ધ્યાન દોર્યું હતું. શ્રી મોદીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, હવે મહારાષ્ટ્રમાં યુવાનો ઉચ્ચ શિક્ષણ, એન્જિનીયરિંગ અને તબીબી અભ્યાસ મરાઠીમાં કરી શકે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, અંગ્રેજી નિપુણતાના અભાવને કારણે પ્રતિભાઓની ઉપેક્ષા કરવાની માનસિકતા બદલાઈ ગઈ છે.

શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, “સાહિત્ય એ અરીસો છે અને સમાજ માટે માર્ગદર્શક પણ છે.” તેમણે દેશમાં સાહિત્ય સંમેલન અને સંબંધિત સંસ્થાઓની નિર્ણાયક ભૂમિકા પર ટિપ્પણી કરી હતી. અખિલ ભારતીય મરાઠી સાહિત્ય મહામંડળ ગોવિંદ રાનડે, હરિનારાયણ આપ્ટે, આચાર્ય અત્રે અને વીર સાવરકર જેવી મહાન વિભૂતિઓએ સ્થાપેલા આદર્શોને આગળ ધપાવશે એવી આશા તેમણે વ્યક્ત કરી હતી. પ્રધાનમંત્રીએ પ્રકાશ પાડ્યો હતો કે, સાહિત્ય સંમેલનની પરંપરાને વર્ષ 2027માં 150 વર્ષ પૂર્ણ થશે, જે 100માં સાહિત્ય સંમેલનની ઉજવણી કરશે. તેમણે દરેકને આ પ્રસંગને વિશેષ બનાવવા અને હવેથી તૈયારીઓ શરૂ કરવા વિનંતી કરી. તેમણે સોશિયલ મીડિયા દ્વારા મરાઠી સાહિત્યની સેવા કરી રહેલા ઘણા યુવાનોના પ્રયત્નોને બિરદાવ્યા હતા અને તેમની પ્રતિભાને ઓળખવા માટે તેમને એક મંચ પ્રદાન કરવા પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા. પ્રધાનમંત્રીએ ભાષીની જેવી પહેલો અને ઓનલાઇન માધ્યમો મારફતે મરાઠી શિક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે યુવાનોમાં મરાઠી ભાષા અને સાહિત્યને લગતી સ્પર્ધાઓ યોજવાનું સૂચન કર્યું હતું. તેમણે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, મરાઠી સાહિત્યનાં આ પ્રયાસો અને પ્રેરણાઓ 140 કરોડ નાગરિકોને વિકસિત ભારત માટે ઊર્જા પ્રદાન કરશે. તેમણે મહાદેવ ગોવિંદ રાનડે, હરિનારાયણ આપ્ટે, માધવ શ્રીહરિ અને શિવરામ પરાંજપે જેવી પ્રતિષ્ઠિત હસ્તીઓની મહાન પરંપરાને ચાલુ રાખવા સૌને અનુરોધ કર્યો હતો અને સૌનો આભાર માન્યો હતો.

આ કાર્યક્રમમાં મહારાષ્ટ્રના મુખ્યમંત્રી શ્રી દેવેન્દ્ર ફડણવીસ; સાંસદ (રાજ્યસભા) શ્રી શરદ પવાર; 98માં સંમેલનના પ્રમુખ ડો.તારા ભાવલકર સહિત અન્ય મહાનુભાવો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

પાર્શ્વ ભાગ

98માં અખિલ ભારતીય મરાઠી સાહિત્ય સંમેલનનું 21થી 23 ફેબ્રુઆરી દરમિયાન આયોજન કરવામાં આવ્યું છે અને તેમાં વિવિધ પ્રકારની પેનલ ડિસ્કશન, પુસ્તક પ્રદર્શનો, સાંસ્કૃતિક પ્રસ્તુતિઓ અને પ્રસિદ્ધ સાહિત્યકારો સાથે સંવાદાત્મક સત્રોનું આયોજન કરવામાં આવશે. આ સંમેલન મરાઠી સાહિત્યની શાશ્વત પ્રાસંગિકતાની ઉજવણી કરશે અને સમકાલીન વાર્તાલાપોમાં તેની ભૂમિકાની શોધ કરશે. જેમાં ભાષા જાળવણી, અનુવાદ અને સાહિત્યિક કાર્યો પર ડિજિટલાઇઝેશનની અસરના વિષયો સામેલ છે.

રાષ્ટ્રીય રાજધાનીમાં 71 વર્ષ પછી યોજાઈ રહેલી મરાઠી સાહિત્યિક સભામાં પૂણેથી દિલ્હી સુધીની પ્રતીકાત્મક સાહિત્યિક ટ્રેનની મુસાફરીનો પણ સમાવેશ થાય છે. જેમાં 1,200 સહભાગીઓને આવરી લેવામાં આવ્યા છે, જે સાહિત્યની એકતાની ભાવનાને પ્રદર્શિત કરે છે. તેમાં 2,600થી વધુ કવિતાઓના સબમિશન્સ, 50 બુક લોન્ચ અને 100 બુક સ્ટોલ્સ સામેલ હશે. જેમાં દેશભરના પ્રતિષ્ઠિત વિદ્વાનો, લેખકો, કવિઓ અને સાહિત્યના શોખીનો ભાગ લેશે.

Addressing the 98th Akhil Bharatiya Marathi Sahitya Sammelan in New Delhi. https://t.co/AgVAi7GVGj

— Narendra Modi (@narendramodi) February 21, 2025

हमारी भाषा हमारी संस्कृति की संवाहक होती है: PM @narendramodi pic.twitter.com/UwwMwurkyN

— PMO India (@PMOIndia) February 21, 2025

मराठी एक सम्पूर्ण भाषा है। pic.twitter.com/ROhES7EjcX

— PMO India (@PMOIndia) February 21, 2025

महाराष्ट्र के कितने ही संतों ने भक्ति आंदोलन के जरिए मराठी भाषा में समाज को नई दिशा दिखाई: PM @narendramodi pic.twitter.com/WttQQLtz83

— PMO India (@PMOIndia) February 21, 2025

भारतीय भाषाओं में कभी कोई आपसी वैर नहीं रहा। pic.twitter.com/QeaFNFHQsd

— PMO India (@PMOIndia) February 21, 2025

AP/IJ/GP/JD