પીએમઇન્ડિયા

પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ ટાઇમ્સ નાઉને આપેલી મુલાકાત દરમ્યાન અનેક મુદ્દાઓ વિશે પોતાના વિચારો જણાવ્યા હતા. અત્રે અરનબ ગોસ્વામી સાથે પ્રધાનમંત્રીની મુલાકાતનો સંપૂર્ણ અનુલેખ પ્રસ્તુત છે.

અરનબ: માનનીય પ્રધાનમંત્રી મોદી જી, આ મુલાકાત માટે આપનો આભાર. ખૂબ ખૂબ આભાર.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: સહુને મારી શુભેચ્છાઓ

અરનબ: આપે પ્રધાનમંત્રી પદ સંભાળ્યું, ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં કોઈ ખાનગી ન્યુઝ ચેનલને વ્યક્તિગત અપાયેલી આપની આ સૌપ્રથમ મુલાકાત છે. અને જો હું ભૂલતો ન હોઉં તો, દેશમાં ખાનગી ટેલીવિઝન ન્યૂઝ ચેનલને ભારતના વર્તમાન પ્રધાનમંત્રી દ્વારા અપાયેલી આ સૌપ્રથમ મુલાકાત છે. એટલે, સૌ પહેલાં હું આપનો ખૂબ આભાર માનું છું અને આપે આ તક આપી એ માટે હું ખૂબ કૃતજ્ઞ છું.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: માધ્યમોનું વિશ્વ વિકસીને એટલું વિશાળ બન્યું છે કે દરેક વ્યક્તિએ પોતાને એની સાથે જોડવું પડે એમ છે.

અરનબ: મોદી જી, હું આપનો ખૂબ આભારી છું અને અમારા દર્શકો પણ આપના પ્રત્યે અત્યંત કૃતજ્ઞ છે, કેમકે તેમને અનેક વિષયો ઉપર આપના અભિપ્રાયો સાંભળવા છે. પ્રધાનમંત્રી જી, હું આપને 20મી મે, 2014ના રોજ લઈ જઈને વાતચીત શરૂ કરવાનું પસંદ કરીશ. 16મી મેના રોજ દેશમાં લોકસભાની ચૂંટણીઓનાં પરિણામો આવ્યાં. ચાર દિવસ બાદ આપે સંસદના સેન્ટ્ર્લ હૉલમાં ઐતિહાસિક વક્તવ્ય આપ્યું અને આપ સાંસદો સાથે વાત કરી રહ્યા હતા. પરિણામોના ચાર દિવસ બાદ આપે જણાવ્યું હતું કે જવાબદારીનો યુગ આરંભ થયો છે. અને વર્ષ 2019માં આપે ચૂંટણીઓ અગાઉ જણાવ્યું હતું કે આ સંસદમાં હું પાછો ફરીશ, સાંસદો સમક્ષ હું પાછો આવીશ અને મારું રિપોર્ટ કાર્ડ આપીશ. આપના કાર્યકાળના એ 40 ટકા સમયમાં આપે આપના લક્ષ્યાંકોમાંથી કેટલું હાંસલ કર્યું હતું ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: સેન્ટ્રલ હૉલમાં સાંસદ તરીકે હું પહેલી જ વાર ગયો ત્યારે મેં સેન્ટ્રલ હૉલ પહેલી જ વાર જોયો હતો. અગાઉ હું ક્યારેય ત્યાં ગયો નહોતો. એટલે, એ સમયે મેં કહ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી બનવું એનો અર્થ કોઈ હોદ્દો ધારણ કરી લેવો, એવો નહીં, પરંતુ પ્રધાનમંત્રી તરીકેની જવાબદારીઓ અને કામ સંભાળવાનો છે. મેં એમ પણ કહ્યું હતું કે મારી સરકાર ગરીબો પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધ રહેશે. મારા કાર્યભાર માટે હું તદ્દન નવો હતો. દિલ્હી મારા માટે નવું હતું. દિલ્હીનો માહોલ મારા માટે નવો હતો. ભારત સરકારનાં કામકાજ પણ મારા માટે નવાં હતાં. પરંતુ આમ છતાં, આટલા ટૂંકા ગાળામાં દેશે જે ગતિએ વિકાસ કર્યો છે, અને એવું નથી કે કોઈ એક જ વિષય – દિશામાં વિકાસ કર્યો છે. તમે સરકારનાં કામકાજને ધ્યાનમાં રાખીને કોઈ પણ પાસું જોઈ શકો છો અને જો તમે પાછલી સરકારો સાથે સરખામણી કરશો, તો તમને ખબર પડશે કે એક પણ મુદ્દો અવગણાયો નથી. દરેક ક્ષેત્રમાં કંઇક નવીનતા લાવવાનો પ્રયાસ થયો છે. દરે ક્ષેત્રમાં પરિવર્તન લાવવાનો પ્રયાસ થયો છે. એક મોટો પડકાર એ હતો કે હું આ જગ્યાનો અનુભવી ન હતો, હું સાંસદ સુદ્ધા રહ્યો ન હતો. ઓફિસ નવી હતી, પ્રશ્નો પણ નવા હતા. પરંતુ મેં જ્યારે બીજા મોટા પડકાર તરફ જોયું તો, આપણને એ દિવસો યાદ હશે, જ્યારે દેશ ઘોર નિરાશામાં સપડાયેલો હતો. દરરોજ સમાચાર આવતા હતા કે સાત દિવસ પછી વીજળીનું ઉત્પાદન થશે કે નહીં, કોલસાનો પુરવઠો હશે કે નહીં. એ સમયે આવી સ્થિતિ હતી. આખુંયે તંત્ર નિરાશામાં ગર્ત હતું. મોટો પડકાર તો તંત્રમાં નવા વિશ્વાસનો સંચાર કરવાનો અને નાગરિકોમાં આત્મવિશ્વાસ પેદા કરવાનો હતો. બહારથી આ બધાનું મૂલ્યાંકન કરવું ખૂબ મુશ્કેલ છે, પરંતુ મેં આ બધાનો સામનો કર્યો. અને આજે હું અત્યંત સંતોષપૂર્વક કહી શકું છું કે હવે નિરાશાની લકીર સરખીયે નથી.

કંઇક કરવાનો ઇરાદો સ્પષ્ટ દેખાય છે. અને આ કેવળ શબ્દોમાં નથી, પરંતુ હકીકતમાં હાંસલ કરેલી સિદ્ધિ છે. મેં કહ્યું હતું કે ચોક્કસ સમયગાળા દરમ્યાન હું ગરીબો માટે બેન્કમાં ખાતાં ખોલાવીશે. જે 60 વર્ષમાં નહોતું થયું, તે સમયમર્યાદા નક્કી કરવાનું કામ, જે જોખમથી ભરેલું હતું, તે કર્યું. એટલે, આ રીતે, મેં લોકોમાં આત્મવિશ્વાસ જગાડવાનું શરૂ કર્યું હતું. અને આજે તમે જોઈ શકો છો, દરેક ક્ષેત્રમાં પરિસ્થિતિ બદલાયેલી જોવા મળે છે. આ સરકારની કામગીરીનું મૂલ્યાંકન કરીએ ત્યારે એ મૂલ્યાંકન પાછલી સરકારનાં 10 વર્ષો સાથે તેની સરખામણી કરવાનું ભૂલવું જોઈએ નહીં. તો જ તમને ખબર પડશે કે તમે ક્યાં હતા અને અત્યારે ક્યાં છો. અમે શું લક્ષ રાખીએ છીએ, તે વિશે વાતો ન કરવી જોઈએ. અત્યારે તમારે ભૂતકાળની તુલનામાં વર્તમાનનું મૂલ્યાંકન કરવું પડશે અને એમાં તમને ઉજ્જ્વળ ભવિષ્ય જડી આવશે.

અરનબ: મોદીજી, હવે હું વિદેશ નીતિના મુદ્દે વાત શરૂ કરવા માગું છું. વિદેશ નીતિના મામલે તમે ખૂબ અંગત રસ લીધો છે. તમે વિદેશ નીતિમાં જેટલો અંગત રસ દાખવ્યો છે, એટલો રસ અગાઉના કદાચ કોઈ જ પ્રધાનમંત્રીએ લીધો નથી. આપનો અભિગમ સકારાત્મક સક્રિયતાનો હોય છે. મને આપની વિદેશ નીતિમાં રસપ્રદ વાત એ લાગી છે કે આપે વિવિધ સત્તાઓ અને વિવિધ હિતોને સંતુલિત કર્યાં છે. એક તરફ, આપના અમેરિકા સાથેનાં સંબંધો, તમે સુનિશ્ચિત કર્યું કે ભારત એમની સાથે મિસાઇલ કન્ટ્રોલ ટેકનોલોજી રિજિમમાં પ્રવેશે. એક સપ્તાહ પહેલા તમે ઈરાન સાથે ઐતિહાસિક ચાબહાર પોર્ટ એગ્રીમેન્ટ પણ કર્યું. એટલે, તમે અત્યંત ભિન્ન શક્તિઓને સંતુલિત કરી. આ મુદ્દે મારો સવાલ એ છે કે ભારતના પ્રધાનમંત્રી તરીકે આ કરવું સહેલું છે ? બીજું, એનએસજીના મુદ્દે તમે ખૂબ અંગત રસ દાખવ્યો, વ્યક્તિગત પ્રોત્સાહન આપ્યું, સક્રિયપણે લોબિંગ કર્યું. આપણને એનએસજીની બેઠક મળે એમાં કેટલું છેટું છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: સૌપહેલાં, વિદેશ નીતિ બાબતે, તમારે એ જાણવું જરૂરી છે કે આપણી વિદેશ નીતિ કેવી રીતે મજબૂત બની. આપણા દેશમાં 30 વર્ષ સુધી સરકાર અસ્થિર હતી. 30 વર્ષ સુધી એક પણ પક્ષ સ્પષ્ટ બહુમાતિ ધરાવતો ન હોવાથી કોઈને સરકાર રચવાની તક અપાઈ ન હતી. દુનિયા કોઈ પણ સરકારને તેના દેશની પોતાની સ્થિતિને આધારે માપે છે, કે સરકારનો પોતાના જ દેશમાં કેટલો મજબૂત અવાજ છે. આ દેશના લોકોનો હું ખૂબ આભારી છું કે તેમણે 30 વર્ષ બાદ નક્કર બહુમાતી ધરાવતી સરકાર પસંદ કરી અને એની અસર વૈશ્વિક રાજકારણ ઉપર પડી હતી.

દેશો અને વૈશ્વિક નેતાઓએ ભારત પ્રત્યેનો પોતાનો અભિગમ બદલ્યો. આ સૌથી મોટો લાભ છે. બીજું, દુનિયા મારાથી અજાણ હતી. દુનિયાને જાણવું હતું કે ભારતના વડા કોણ છે. જો કોઈ માધ્યમોના મારફતે મોદી કોણ છે, તે જાણવા ઈચ્છશે તો તે સાચો મોદી કોણ એ બાબતે તે ભ્રમિત થશે. જો એમ થાય તો દેશને નુકસાન થશે. વિશ્વને ભારત ઉપર ભરોસો મૂકવામાં મોદીનું વ્યક્તિત્વ અવરોધરૂપ બનું જોઈએ નહીં. પરંતુ એટલે, હું જ્યાં સુધી વિશ્વના તમામ નેતાઓને મળું નહીં અને વ્યક્તિગત વાતચીત ન કરું, હું તેમની સાથે નિખાલપણે વાર્તાલાપ ન કરું, તેઓને ભારતના વડા વિશે ખબર ન પડે. એટલે, મારા માટે એ ખૂબ મહત્ત્વનું હતું કેમકે હું કોઈ રાજકીય પરિવારમાંથી નથી. મને અગાઉ વિશ્વના નેતાઓને મળવાની કદી તક મળી ન હતી.

અરનબ: વિદેશ નીતિ આપના માટે તદ્દન અજાણી ભૂમિ જેવી હતી.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: વિદેશ નીતિથીયે વધુ વિદેશો સાથે સંબંધો હતાં. હા, હું એ મામલે તદ્દન નવો હતો. એટલે, મારા માટે સકારાત્મક રીતે સક્રિય રહેવું ફરજિયાત હતું. ત્રીજું, અમે એક ટીમ તરીકે કામ કરીએ છીએ. વિદેસ મંત્રાલય, પ્રધાનમંત્રીના અધિકારીઓ, વાણિજ્ય મંત્રાલય, નાણાં મંત્રાલય, સંરક્ષણ મંત્રાલય, દરેક એક ટીમ તરીકે કામ કરે છે, અલગ-અલગ રીતે કામ કરતા નથી. એની અસર હવે જોઈ શકાય છે, એ માત્ર મોદીને કારણ નથી, એ આ ટીમને કારણે છે. તમામ ટીમ ચોક્કસ દિશામાં કામ કરે છે. એટલે જ તેની અસર જોઈ શકાય છે. અગાઉ આ ટીમો છૂટીછવાઇ હતી. આપણે એવાં ઉદાહરણો જોયાં છે કે પક્ષ કોઈ નિવેદન આપે, પ્રધાનમંત્રી કંઇક જુદૂં કહેશે, પક્ષના નેતાઓ કંઇક અલગ કહેશે. આ સંકલનનો અભાવ નકારાત્મક અસર પડતી હતી. ત્રીજું, આપણે એ સમજવું જરૂરી છે કે અગાઉ વિશ્વ દ્વિધ્રુવી હતું. વિદેશ નીતિ બે મહાસત્તાઓની આસપાસ ગુંથાયેલી હોય. ભારતને એ સમજવામાં થોડું મોડું થઈ ગયું કે આ દ્વિધ્રુવી સ્થિતિ માત્ર નામની જ રહી હતી. હવે આખુંયે વિશ્વ, બદલાયેલા સંજોગોમાં, ખાસ કરીને 21મી સદીમાં, પરસ્પર વધુ નિર્ભર અને એકબીજા સાથે વધુ જોડાયેલું છે. અગાઉ, વિદેશ નીતિ સરકારો વચ્ચે શક્ય હતી, પરંતુ આજે ફક્ત સરકારો વચ્ચે જ વિદેશ નીતિ હોય તેવું સંભવ નથી. સરકારોના પરસ્પર સંબંધો મહત્ત્વનાં છે, પરંતુ લોકો સાથે લોકોનો સંપર્ક વધારવાનું એટલું જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. દાખલો બદલાયો છે. મારે કોઈ પહેલાની માન્યતાઓ ન હતી, કેમકે મને કોઈ અનુભવ જ ન હતો, એટલે, મેં બધું જ નવેસરથી શરૂ કર્યું અને એનો લાભ થયો. આજે આપણે દુનિયાભરના દેશો સાથે સંબંધો સ્થાપી રહ્યા છીએ. મેં સાઉદી અરેબિયા સાથે જે સંબંધ સ્થાપિત કર્યાં અને જે માત્રામાં સન્માન મેળવ્યું, એ જ પ્રમાણમાં ઈરાન સાથે સંબંધ સ્થાપિત કર્યાં, અને એટલું જ સન્માન મેળવ્યું છે. હું જેટલા સન્માનભેર અમેરિકા સાથે વાતચીત કરું છું, એટલા જ સન્માન સાથે રશિયા સાથે વાત કરું છું. એટલે, આપણે આ સમજવું જરૂરી છે. આપણે એ પણ સમજવું જરૂરી છે કે નાના દેશોને આપણે ધ્યાન ઉપર ન લઈએ, તે ચાલે તેમ નથી. હું આ સિદ્ધાંતને અનુસરું છું. વિશ્વના નાના દેશો પણ મોટાં રાષ્ટ્રો જેટલાં જ મહત્ત્વનાં છે. આપણે એવું ધારી લીધું હતું કે નાના દેશો મોટાં રાષ્ટ્રોની છાયા હેઠળ વિકસશે. પણ મેં આ ધારણા બદલી છે. અમે બે બેઠકો કરી હતી. એકવાર હું એમને ત્યાં ગયો હતો અને એકવાર તેઓ અહીં આવ્યા હતા. વિશ્વમાં 10 લાખ કે 20 લાખની વસ્તી ધરાવતા નાના દેશો છે. પરંતુ આ નાના ટાપુ રાષ્ટ્રોને વૈશ્વિક તાપમાનની સૌથી વધુ અસર થઈ રહી છે. જ્યારે ભારતે આંતરરાષ્ટ્રીય સૌર અભિયાન ઉપાડ્યું અને 122 દેશો તેમાં જોડાયા, ત્યારે તેનો સૌથી વધુ લાભ આ ટાપુ રાષ્ટ્રોને થયો. આ દેશોની સંખ્યા 50 છે. 50 દેશોનું આ જૂથ ભારતના આ વિઝનને કારણે પોતાને સલામત અનુભવે છે. આપણે જો આ પરિવર્તન સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ તો ખબર પડશે. થોડા દિવસો અગાઉ, હું અમારા વિદેશ સેવાઓના કેટલાક અધિકારીઓ સાથે બેઠો હતો અને અમે અત્યંત કાવ્યાત્મક શૈલીમાં વાતચીત કરી રહ્યા હતા. મેં તેમને કહ્યું હતું કે એવો સમય હતો, જ્યારે આપણે દરિયાકિનારે બેસતા અને મોજાંઓ ગણતા હતા, પરંતુ હવે સમય બદલાયો છે, આપણે મોજાંઓ ગણી લીધાં છે, હવે આપણે સ્ટિયરિંગ સંભાળવાનો અને મોજાંઓ ઉપર સવારી કરવાનો તેમજ આપણી દિશા, ગંતવ્ય અને ઝડપ વિશે નિર્ણય કરવાનો સમય આવ્યો છે.

અરનબ: આ દેખાય છે. આપની વિદેશ નીતિ ખૂબ આક્રમક છે. પરંતુ મારો બીજો સવાલ હતો કે તમે એનએસજીના સભ્યપદ માટે પુષ્કળ પ્રયાસો કર્યા છે. મારો સવાલ હતો કે આપણને એનએસજીના સભ્યપદ મળવાને કેટલું છેટું છે ? અને ચીનના વિરોધને કારણે આપણને છેલ્લી ઘડીએ તે મળતાં મળતાં રહી ગયું, તેનાથી તમે નિરાશ થયા હતા ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જુઓ, પહેલી વાત તો એ છે કે સત્તામાં ગમે તે સરકાર રહી હોય, ભારત આ માટે સતત પ્રયાસો કરી રહ્યું છે. તે પછી સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સુરક્ષા પરિષદનું સભ્યપદ હોય કે એસસીઓનું સભ્યપદ કે પછી એમટીસીઆરનું સભ્યપદ હોય કે એનએસજીનું સભ્યપદ. દરેક સરકારે પ્રયાસો કર્યા છે. એવું નથી કે ફક્ત આ જ સરકારે પ્રયાસ કર્યા છે, આ પ્રયત્નો અગાઉથી ચાલી રહ્યા છે. પરંતુ અમારા કાર્યકાળમાં અમે એસસીઓનું સભ્યપદ હાંસલ કર્યું, અમે એમટીસીઆરનું સભ્યપદ પણ મેળવ્યું. મને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ છે કે હવે એનએસજીના સભ્યપદ માટે પણ અમે સંકલનભર્યા પ્રયાસો શરૂ કર્યાં છે. આ પ્રક્રિયા હકારાત્મક રીતે શરૂ થઈ છે. દરેક વસ્તુના નિયમો હોય છે અને અમે એ પ્રમાણે કામ કરીશું અને આગળ વધીશું.

અરનબ: શું ચીનના વિચારોની સમસ્યા છે? નરેન્દ્ર મોદીની સરકરાર અને ચીનની સરકાર વચ્ચે વિવિધ સ્તરે 13 જેટલી વાતચીતો થઈ. છેલ્લે આપ જ્યારે તાશ્કંદ ગયા ત્યારે વાતચીત થઈ હતી. ચીનના પ્રમુખ શી જિનપિંગ સાથે આપે સમય વીતાવ્યો. આમ છતાં, મસૂદ અઝહર ઉપર પ્રતિબંધના કિસ્સામાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રોમાં ચીને ભારતનો માર્ગ અવરોધ્યો. હવે તેઓ ભારતની એનએસજીના સભ્યપદનો રસ્તો અવરોધી રહ્યા છે. પ્રધાનમંત્રી જી, આપના વ્યક્તિગત સકારાત્મક પગલાં અને આપની સરકારની પહોંચ છતાં ચીન શા માટે અવારનવાર આપણી આડે ઉતરે છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલી વાત તો એ કે ચીન સાથે અમારી વાતચીત ચાલુ છે અને એ ચાલુ રહેવી જોઈએ. વિદેશ નીતિમાં જરૂરી નથી કે વાતચીત દરમ્યાન એકસમાન વિચારો હોય. વિચારો વિરોધાભાસી હોય તો પણ વાતચીત જ એકમાત્ર રસ્તો છે અને સમસ્યાઓ વાતચીત દ્વારા ઉકેલવી જોઈએ. આપણે ચીન સાથે એક સમસ્યા નથી, આપણે ચીન સાથે અનેક સમસ્યાઓ ઉકેલવાની બાકી છે. ધીમી અને મક્કમ રીતે આપણે આ મુદ્દાઓ વાતચીત દ્વારા ઉકેલવાનો અને એને બને એટલા ઓછા બોજારૂપ બનાવવાની કોશિષ કરી રહ્યા છીએ. હું એમ કહી શકું કે ઉકેલો શોધવામાં ચીન, ભારતને સહયોગ આપી રહ્યો છે. કેટલાક મુદ્દે એમના માટે સિદ્ધાંતોનો સવાલ છે. કેટલાક મુદ્દે આપણા માટે સિદ્ધાંતોનો સવાલ છે. કેટલાક મુદ્દે તેઓ આપણાથી જુદા વિચારો ધરાવે છે અને કેટલાક મુદ્દે આપણા મત એમનાથી અલગ પડે છે. કેટલાક પાયાના વિચારભેદ છે. પરંતુ સૌથી મહત્ત્વની બાબત એ છે કે આપણે ચીન સાથે આંખમાં આંખ મિલાવીને વાત કરી શકીએ છીએ અને તદ્દન અસંદિગ્ધપણે તેમની આગળ ભારતનાં હિતો જણાવી શકીએ છીએ. અમારી સરકાર ભારતનાં હિતોનું જતન કરે છે. અમે આ બાબતે જરાયે સમાધાન કરતા નથી. ત્રણ દિવસ અગાઉ હું ચીનના પ્રમુખને મળ્યો હતો. મેં તેમને ભારતનાં હિતો સ્પષ્ટપણે જણાવ્યાં હતાં. તે અલગ દેશ છે, આપણે અલગ દેશ છીએ.

અરનબ: તમને એવું લાગે છે કે તમે એનએસજીના સભ્યપદના મુદ્દે એમનું મન બદલી શકશો ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જુઓ, વિદેશ નીતિનો અર્થ લોકોના મન બદલવાં એવું નથી. વિદેશ નીતિ એટલે, બેઠકના સામાન્ય મુદ્દા શોધવા માટેની હોય છે. આપણાં હિતો ક્યાં અવરોધાય છે અને કેટલાં અવરોધાય છે? આપણે દરેક દેશ સાથે બેસીને વાતચીત કરવી પડશે. અમારા પ્રયાસો ચાલુ છે.

અરનબ: તમે હમણાં જ જે નિવેદન આપ્યું, તે અમેરિકાના સંદર્ભે પણ લાગુ પડે છે, જ્યાં તમે અમેરિકાની કોંગ્રેસમાં વક્તવ્ય આપ્યું હતું. મોદીજી, એ અદ્ભુત વક્તવ્ય હતું.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: આભાર.

અરનબ: ખૂબ રમૂજ હતી. તમે જ્યારે વક્તવ્ય આપી રહ્યા હતા, ત્યારે ખૂબ હસતા હતા અને જોક્સ કહેતા હતા, તે અત્યંત અનોખું વક્તવ્ય હતું. એ લોકોએ પણ ખૂબ વખાણ્યું હતું. શું તમે વક્તવ્ય તત્કાળ આપેલું હતું ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: હું રમૂજી સ્વભાવ પણ ધરાવું છું, પરંતુ આ દિવસોમાં મજાક જોખમી બાબત છે.

અરનબ: એવું શા માટે કહો છો ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: આ 24 બાય સાતની સમાચાર ચેનલોના યુગમાં કોઈપણ વ્યક્તિ એક નાનકડો શબ્દ ઉપાડી લઈ શકે અને એમાંથી મોટી સમસ્યા ઊભી કરી શકે છે. પરંતુ હું તમને સાચું કહું, કે જાહેર જીવનમાં રમૂજના અભાવનું કારણ આ ડર છે. હું પોતે ડરું છું. અગાઉ હું પ્રવચનો આપતો હતો, ત્યારે હું એને એટલી રમૂજભરી બનાવતો, પરંતુ એ સમયે એમાંથી કદી કોઈ સમસ્યાઓ સર્જાઇ ન હતી.

અરનબ: હવે તમે વધુ સજાગ બની ગયા છો ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: હું સજાગ નથી. હું ડરૂં છું, જાહેર જીવનમાં કોઈ રમૂજ રહી નથી, કેમકે આ ભય છે. હું સંસદમાં જોઉં છું. ત્યાં પણ રમૂજ મરી પરવારી છે. આ ચિંતાનો વિષય છે. હું એક કહેવત જણાવીશ.

અરનબ: હા, કહો ને.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જો તમે કહેવતનો ઉલ્લેખ પણ કરશો, તો પણ એ લોકો તમને કંઇક બીજાની સાથે જ સાંકળી દેશે અને વાતચીત શરૂ કરી દેશે. જે વ્યક્તિ કહેવત કહે છે, તેને ખબર નથી કે તે શું બોલે છે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, પરંતુ તમારે તમારી રમૂજ વૃત્તિ ગુમાવવી ન જોઈએ.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પણ એ વાત સાચી છે કે મારી અમેરિકાની એ ટ્રિપ, એમની કોંગ્રેસમાં મારું વક્તવ્ય અને ભારતને અપાયેલા સન્માને ભારે પ્રસિદ્ધિ મેળવી હતી. જો આટલી જોરશોરથી પ્રસિદ્ધિ થઈ ન હોત તો એનએસજીના મુદ્દે આટલી આલોચના થઈ ન હોત. સરકારની ટીકા એનએસજીના મુદ્દાને અયોગ્ય રીતે લેવાને કારણે નથી થઈ રહી, પરંતુ ત્યાં (અમેરિકામાં) અમે આટલા સફળ થયા એ બદલ થઈ રહી હતી.

અરનબ: અમેરિકા સાથે તમારી વધતી જતી મિત્રતાને કારણે ચીન સાવધાન થઈ ગયું છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: હું અહીં જે બની રહ્યું છે, એની વાત કરી રહ્યો છું.

અરનબ: પરંતુ તમે અમેરિકાના સંદર્ભે જે વક્તવ્ય આપ્યું, ત્યારે તમે એક રસપ્રદ શબ્દપ્રયોગ કર્યો હતો. તમે કહ્યું હતું કે ‘આપણે ઈતિહાસના ખચકાટમાંથી બહાર આવવું પડશે’. મારી હિન્દી એટલી સારી નથી. જેમકે ઈતિહાસના ખચકાટ. પરંતુ મારો આપને એ સવાલ છે મોદીજી કે, આપણે અમેરિકાની કેટલા નજીક જઈ શકીએ કેમકે ઘણા ભારતીયો માને છે કે અમેરિકા હજુ પાકિસ્તાનને મદદ કરી રહ્યું છે, તેને લશ્કરી સહાય પૂરી પાડી રહ્યો છે. આપણે કેટલા નજીક જઈ શકીએ ? અમેરિકા આપણો જીગરી દોસ્ત છે એવું દર્શાવતા પહેલાં આપણે કયા બિંદુએ અટકીશું ? આ બાબતે આપનો પોતાનો વૈશ્વિક મત શો છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: હું મારા દેશના માધ્યમોને ખાસ વિનંતી કરવા માગું છું કે આપણે ભારતમાં દરેક બાબતો પાકિસ્તાનના દ્રષ્ટિકોણથી વિચારવાનું બંધ કરવું જોઈએ. ભારત એક સ્વતંત્ર દેશ છે. આ 125 કરોડ લોકોનો દેશ છે. તે જ્યારે પણ કોઈ દેશ પાસે જાય છે, ત્યારે તેને માત્ર પોતાનાં હિતો સાથે જ સંબંધ હોય છે. આપણી સૌથી મોટી ખામી અને ભૂલ છે કે આપણે આપણી જાતને અન્ય દેશ સાથે જોડી દઈ છીએ અને પછી એ રીતે કામ કરવાના પ્રયાસો કરીએ છીએ. આપણે સ્વતંત્ર દેશ છીએ, આપણી પોતાની નીતિઓ અને આપણું પોતાનું ભવિષ્ય છે. આપણે આપણા 125 કરોડ દેશવાસીઓના ભવિષ્ય વિશે વિચારવું જોઈએ. એમનાં હિત સાથે કોઈ સમાધાન ન કરવું જોઈએ. આ પાયાના મુદ્દાઓના પરિપ્રેક્ષ્યમાં આપણાં અમેરિકા સાથેનાં સંબંધો છે.

અરનબ: આપણે એમની કેટલા નજીક જઈ શકીશું ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: આપણાં સંબંધોમાં ઉષ્મા છે. તમે મારી અમેરિકાની મુલાકાત બાદ ત્યાંના અખબારોમાં તંત્રીલેખો જોયા હશે. એ તંત્રીલેખોમાં એક મુદ્દો એ જણાવાયો હતો કે ઓબામાની વિદેશ નીતિની સફળતા ભારત સાથેના ઉષ્માપૂર્ણ સંબંધો હતી. આવું કહેવાયું હતું.

અરનબ: મોદીજી, આપ શું કહેવા માગો છો? કે આપણે અમેરિકાની નજીક રહી શકીએ, પરંતુ તે આપણો મિત્ર ન હોય કે મિત્ર જેવો ન લાગે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલી વાત તો એ કે આપણે હવે દ્વિધ્રુવી વિશ્વમાં રહેતા નથી. વિશ્વ પરસ્પર જોડાયેલું અને પરસ્પર નિર્ભર છે. તમારે એક જ સમયે દરેક સાથે જોડાયેલા રહેવું પડશે. જો બે પરસ્પર વિરોધી દેશો હોય, તો પણ તેમણે મિત્ર બનવું બડશે. હવે સમય બદલાયો છે.

અરનબ: મોદીજી, આઠમી મે, 2014ના રોજ મને આપનો ઈન્ટરવ્યુ લેવાની તક મળી હતી. આ ઈન્ટરવ્યુ અમદાવાદમાં થયો હતો. હું માનું છું કે ચૂંટણીનો છેલ્લો તબક્કો બાકી હતો. આપણે પાકિસ્તાનના મુદ્દે ચર્ચા કરી રહ્યા હતા. તમે પાકિસ્તાન પ્રત્યે જરાયે સમાધાન નહીં કરવાનો અભિગમ ધરાવતા હતા. બે દિવસ અગાઉ, લશ્કર એ તોઇબાએ એક હુમલામાં સીઆરપીએફના આઠ જવાનોને મારી નાખ્યા. આઠમી મેના ઈન્ટરવ્યુમાં તમે અત્યંત રસપ્રદ શબ્દ પ્રયોગ કર્યો હતો. તમે કહ્યું હતું કે ‘બોમ્બ ધડાકા, બંદૂકો અને પિસ્તોલોના ઘોંઘાટ વચ્ચે વાતચીત સાંભળી શકાય ખરી?’ તમે આવો શબ્દપ્રયોગ કર્યો હતો. શું તમને લાગે છે કે આપણે પાકિસ્તાન તરફ ઘણા વધુ ઉદાર છીએ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: બે વાતો છે. એક – ભારતે હંમેશા તેના પાડોશી દેશો સાથે મૈત્રીપૂર્ણ જોડાણ ઈચ્છ્યું છે. એ બાબતે કોઈ ચર્ચા ન હોઈ શકે. અમે સૌહાર્દ અને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ. અને મેં વારંવાર કહ્યું છે કે ભારતે ગરીબી સામે લડવાનું છે, પાકિસ્તાને પણ ગરીબી સામે લડવાનું છે, તો શા માટે આપણે બંને સાથે મળીને ગરીબી સામે ન લડીએ ? મેં ચૂંટણી પહેલાં અને ચૂંટણીના પ્રચાર અભિયાનો દરમ્યાન પણ આમ કહ્યું હતું. મેં મારા શપથગ્રહણમાં સાર્ક દેશોના નેતાઓને આમંત્ર્યા હતા અને તેમણે હાજરી પણ આપી હતી. એટલે, અમારા ઈરાદાઓ, અમારા વિચારો અને અમારું હાલનું વર્તન બદલલાયા નથી.

બીજું કે, જેમણે ટેબલ ઉપર કામ કરવાનું છે, તેઓ ટેબલ પરથી કામ કરશે અને જેમણે સરહદ ઉપર કામ કરવાનું છે, તેઓ સરહદ ઉપર જ પૂરી તાકાતથી કામ કરશે. દરેક જણ પોતાને સોંપાયેલી જવબદારી નિભાવશે. અને આપણા જવાનો પોતાની જવાદારી પૂરેપૂરી નિભાવે છે. એ સાચું કે આતંકવાદીઓ દબાણ વધારી રહ્યા છે, એમની યોજનાઓ અસફળ થઈ રહી છે. તેઓ જે ઈરાદાઓ સાથે આગળ વધી રહ્યા છે, તે ખોટા છે અને તેમણે ભારે મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડશે. કેમકે આવી ઘટનાઓ બને છે અને આપણા જવાનો પોતાનાં જીવ જોખમમાં મૂકી રહ્યા છે અને દેશને બચાવી રહ્યા છે. આપણા જવાનો માટે અમને ખૂબ ગર્વ છે.

અરનબ: જ્યારે આપની વિદેશ નીતિનો અભ્યાસ કર્યો, ત્યારે વિશ્લેષકોએ તારવ્યું કે શું થઈ રહ્યું છે અને શું નથી થઈ રહ્યું. આપ જો મને તક આપો તો હું થોડું વિશ્લેષણ કરવા માંગું છું. ઑક્ટોબર, નવેમ્બર અને ડિસેમ્બરમાં પાકિસ્તાન સાથે તીવ્ર ગતિએ વાતચીતો ચાલી રહી હતી. 30મી નવેમ્બરના રોજ આપ નવાઝ શરીફને અન્ય મુદ્દાઓ (પેરિસમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રની આબોહવા પરિષદના) બાબતે મળ્યા હતા. આપ બંને સોફા ઉપર બેઠા હતા અને એકબીજા સાથે વાત કરી રહ્યા હતા. સેંકડો લોકો આપની વાતચીતના મુદ્દાઓ વિશે અટકળો બાંધી રહ્યા હતા. આ આબોહવા પરિષદની સિવાયની વાતચીત હતી. તે પછી અચાનક જ સાત દિવસમાં એનએસએ સ્તરની વાતચીત થઈ હતી અને અજીત ડોવાલે બેંગકોકમાં નાસીર જાન્જુઆ સાથે વાતચીત કરી હતી. અને એ પછી ફરી આપ અફઘાનિસ્તાન થઈને રશિયા ગયા હતા, આપે લાહોરમાં નવાઝ શરીફની અનઅપેક્ષિત મુલાકાત લીધી હતી. એ અંગત પ્રવાસ હતો, પરંતુ એ કેટલેક અંશે તો મહત્ત્વપૂર્ણ હતી જ. આઠ દિવસ બાદ પાકિસ્તાની આતંકવાદીઓએ પઠાણકોટ ઉપર હુમલો કર્યો હતો. આપ અમારા દર્શકોને જણાવશો કે પાકિસ્તાન ઑક્ટોબર, નવેમ્બર અને ડિસેમ્બરના મહિના દરમ્યાન સકારાત્મક પ્રતિભાવ આપતો હતો ખરો? શું એ વાત સાચી છે કે પાકિસ્તાન આ ત્રણ મહિનાઓ દરમ્યાન પાકિસ્તાન અનેક હિલચાલ કરી રહ્યું હતો?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જુઓ, પાકિસ્તાનમાં વિવિધ પ્રકારના દળો કામ કરી રહ્યા છે. પરંતુ સરકાર ફક્ત લોકશાહીપૂર્ણ રીતે ચૂંટાયેલી વ્યવસ્થા સાથે જ વાતચીત કરે છે. એ વાતચીત માટે અમારા પ્રયાસો ચાલુ છે. પરંતુ અમારો સર્વોચ્ચ ઉદ્દેશ શાંતિ છે. અમારું સર્વોપરી ધ્યેય ભારતનાં હિતોનું રક્ષણ કરવાનું છે. અમે એ ધ્યેય તરફના પ્રયાસો કરી રહ્યા છીએ અને કેટલીકવાર અમારા પ્રયાસો સફળ થાય છે. જ્યાં સુધી બેઠકો અને વાતચીતને લાગેવળગે છે, ત્યાં સુધી મેં જે દિવસે પ્રધાનમંત્રી તરીકેના સોગંદ લીધાં અને સોગંદવિધિ સમારંભ માટેનાં આમંત્રણો મોકલ્યાં, તે દિવસથી જ સંકેતો આપી દીધા હતા કે અમે મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધો ઈચ્છીએ છીએ, પરંતુ અમારા હિતો બાબતે સમાધાન કર્યા સિવાય. અને એટલે જ મેં જણાવ્યું હતું કે મારા દેશના સૈનિકોને તેમણે જે રીતે આપવો પડતો હોય, એ રીતે વળતો જવાબ આપવાની પૂરેપૂરી આઝાદી છે અને તેઓ એમ કરતા રહેશે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, જ્યારે પાકિસ્તાનની વાત આવે, ત્યારે તમે કઈ લક્ષ્મણ રેખા દોરશો. આ વિષયે કેટલીક મૂંઝવણ વરતાઇ રહી છે. હું ઇચ્છીશ કે આપ વિસ્તારપૂર્વક ઉત્તર આપો. વર્ષ 2014માં એવું મનાતું હતું કે જો વાતચીત હાથ ધરાશે તો એ બંને દેશો વચ્ચેની વાતચીત હોવી જોઈએ, નહીં કે હુર્રિયત સાથેની. એ ભારત સરકાર અને પાકિસ્તાન સરકાર વચ્ચેની વાતચીત હોવી જોઈએ. બીજી લક્ષ્મણ રેખા એ હતી કે આપ 26-11 (26મી નવેમ્બરના હુમલા) માટે અવશ્ય પગલાં લેશો. આ મુદ્દે હજુ સુધી આગળ કોઈ કામ થયું નથી. ત્રીજી બાબત પઠાણકોટ હુમલાના કિસ્સા અંગે આગળનાં પગલાં લેવાની છે. તો, હવે કઈ લક્ષ્મણ રેખા છે અને જો પાકિસ્તાન એની મર્યાદામાં રહે તો, વાતચીત રાજકીય સ્તરે થશે કે પછી બીજા કોઈ સ્તરે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલી વાત તો એ કે પાકિસ્તાન સાથે લક્ષ્મણ રેખા નક્કી કરવા આપણે કોની સાથે વાતચીત કરીએ. ચૂંટાયેલી સરકાર સાથે કે અન્ય અભિનેતાઓ સાથે? એટલા માટે જ ભારતે હંમેશા સતર્ક રહેવું પડશે. ભારતે હર પળે સાવધાન રહેવું પડશે. આ બાબતે જરાયે ગફલત થઈ શકશે નહીં. પરંતુ મારી લાહોરની મુલાકાત અને પાકિસ્તાનના પ્રધાનમંત્રીને ભારત આવવા માટેના મારા નિમંત્રણ જેવા મારા સતત પ્રયાસોનું પરિણામ મળ્યું છે. હવે મારે વિશ્વને ભારતના સ્થાન બાબતે ચોખવટ કરવી પડી નથી. ભારતના સ્થાન બાબતે સમગ્ર વિશ્વ એકી અવાજે પ્રશંસા કરે છે. અને દુનિયા જોઈ રહી છે કે પાકિસ્તાન માટે જવાબ આપવો ભારે થઈ પડ્યો છે. જો આપણે અવરોધ બન્યા હોત તો આપણે દુનિયાને ચોખવટ આપવી પડત કે અમે બાધારૂપ નથી. હવે આપણે વિશ્વને કોઈ ચોખવટ આપવી પડતી નથી. દુનિયા આપણા ઈરાદાઓ જાણે છે. જેમકે આતંકવાદ જેવો મુદ્દો, વિશ્વ ક્યારેય આતંકવાદ બાબતે ભારત જેવી થિયરી લાવ્યું નહોતું. એ લોકો કેટલીક વાર તો એ તમારા કાયદો અને વ્યવસ્થા અંગેના પ્રશ્નો છે, એમ કરીને વાત જ ઉડાવી દેતા હતા. ભારતે આતંકવાદ વિશે કરેલી વાતચીત, આતંકવાદને કારણે ભારતે વેઠેલું નુકસાન, માનવતાને થયેલું નુકસાન, આ બધાની દુનિયા હવે નોંધ લઈ રહી છે. એટલે હું માનું છું કે આપણે આ પ્રક્રિયા આગળ ધપાવવી જોઈએ.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, હવે હું અર્થતંત્ર બાબતે સવાલો તરફ વળવા માંગું છું. છેલ્લાં બે વર્ષમાં આપે અનેક યોજનાઓ શરૂ કરી છે. જો આપણે નાણાંકીય સમાવેશીકરણ માટેની જન ધન યોજનાનો વિષયવસ્તુ જોઈએ, પાક વીમા માટેની પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના, સ્વચ્છ ભારત, સ્કિલ ઈન્ડિયા, મેઇક ઇન ઈન્ડિયા વગેરેના વિષયવસ્તુ જોઈએ, તો તમારી વ્યક્તિગત આર્થિક ફિલસૂફીના મૂળનો એજન્ડા સામાજિક પરિવર્તન છે? પ્રધાનમંત્રી તરીકે આપની આર્થિક ફિલસૂફીનો મૂળ હાર્દ સામાજિક એજન્ડા છે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલો મુદ્દો તો અમારી ફિલસૂફી સમાજના છેલ્લા માણસ સુધી પહોંચવાની છે. પંડિત દીનદયાળ ઉપાધ્યાયની ફિલસૂફીએ અમારી રાજનીતિ, આર્થિક અને સામાજિક વિચારધારાના મૂળ રચ્યાં છે. અને મહાત્મા ગાંધી પણ કહેતા હતા કે છેલ્લા માનવી માટે શું છે? એટલે વિકાસ માટેનાં મારાં પરિમાણો તદ્દન સરળ છે. ગરીબમાં ગરીબ વ્યક્તિને વિકાસનો શો લાભ મળ્યો એ મારું પરિમાણ છે. ગરીબ મારા આર્થિક એજન્ડાના મુખ્ય કેન્દ્રમાં છે. ગરીબને એ રીતે મજબૂત બનાવવો જોઈએ કે તેનામાં ગરીબી સામે લડવાની ઈચ્છા જન્મે. ગરીબ, જ્યારે ગરીબીમાં હોય ત્યારે તેને બે છેડા ભેગા કરવામાં મદદગાર થવાનો એક રસ્તો છે. હું એમ નથી કહેતો કે એ સાચો છે કે ખોટો, પરંતુ એ એક રસ્તો છે. પરંતુ આજે દેશની એવી સ્થિતિ છે કે આપણે ગરીબને એટલો મજબૂત બનાવવો જોઈએ કે જેથી તે ગરીબી સામેની લડતમાં ભાગીદાર બને. આ બધી યોજનાઓ ગરીબને સશક્ત બનાવવા માટે છે અને જીવનની ગુણવત્તા બદલવા માટે છે. પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના ફક્ત ગરીબો માટે બેંકનું ખાતું ખોલાવવાની નથી. કેમકે આને કારણે ગરીબને લાગે છે કે તે દેશની આર્થિક વ્યવસ્થાનો એક ભાગ છે. એ દૂરથી જે બેન્કને જોતો આવ્યો છે, તે એ બેન્કમાં પ્રવેશ કરી શકે છે. આ એક મનોવૈજ્ઞાનિક પરિવર્તન લાવે છે. એને બીજી રીતે જોઈએ, તો તમે ક્યારેય કલ્પના કરી હતી કે ગરીબોના ફાળા દ્વારા બેન્કિંગ વ્યવસ્થામાં 40 હજાર કરોડ રૂપિયા ઉમેરાશે? ગરીબ, જેની પાસે કદી બેન્ક એકાઉન્ટ હતું જ નહીં, તેણે 1000 રૂપિયા, 50 રૂપિયા કે 200 રૂપિયા જમા કર્યા. એનો અર્થ કે ગરીબ માણસે 100 રૂપિયા બચાવ્યા અને એનાથી તેની જિંદગીમાં પરિવર્તન શરૂ થયું. અમે શૌચાલયોનું બાંધકામ હાથ ધર્યું. હું છત્તીસગઢ ગયો હતો અને એક માતાના આશીર્વાદ મેળવવાની તક મળી હતી. આ આદિવાસી માતાએ શૌચાલય બાંધવાની યોજના વિશે સાંભળ્યું. તેણે પોતાની ચાર બકરીઓ વેચી દીધી અને શૌચાલય બાંધ્યું. એ 90 વર્ષનાં માતા લાકડીને ટેકે ચાલતા હતા અને આદિવાસી ગામમાં 30 કે 40 ઘરોના ક્લસ્ટરમાં જતા અને શૌચાલય બાંધવાનો સંદેશો ફેલાવતા હતા. જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા માટે આ પરિવર્તન કારણ બની રહ્યું છે. મેં સ્વચ્છતા અભિયાન શરૂ કર્યું હતું. એક અનુમાન મુજબ બીમારીની સારવાર માટે દરેક વ્યક્તિ સરેરાશ 7000 રૂપિયા ખર્ચે છે. બીમારીનું મુખ્ય કારણ ગંદવાડ છે. આ કચરા – ગંદવાડને કારણે સૌથી વધુ માર ગરીબે સહન કરવો પડે છે. જો ગરીબ માણસ બીમાર પડે, તો તે બે દિવસ પોતાની રિક્ષા ચલાવી નહીં શકે અને તેનાં બાળકો ભૂખ્યાં રહેશે. એટલે, આપણે ગરીબને તેનું જીવન બદલવા કેવી રીતે મદદરૂપ થઈ શકીએ? હવે દેશમાં નિયો-મિડલ ક્લાસ અને મિડલ ક્લાસ છે. યુવાનોને પોતાની આકાંક્ષાઓ છે. એટલે, મારી નીતિઓનું બીજું એક પાસું તમે જોયું હશે સ્ટાર્ટ અપ ઈન્ડિયા, સ્ટેન્ડ અપ ઈન્ડિયા, સીપોર્ટ એક્ટિવિટી, પોર્ટ એક્ટિવિટી, રેલવેઝનું વિસ્તરણ, રેલવે સ્ટેશનોનું અપગ્રેડેશન. આ ફેરફારો મધ્યમ વર્ગને સીધા આકર્ષિત કરે છે. મધ્યમ વર્ગને પોતાની આકાંક્ષાઓ છે. આપણે રોજગાર સર્જનની જરૂર છે? રોજગાર સર્જન કેવી રીતે થશે? હું માળખાકીય સવલતો વિકસાવવામાં રોકાણ કરું છું, એમાં કંઈ રોજગાર સર્જન નથી. તમે જોયું હશે કે આઝાદી પછી જો કોઈ વર્ષે સૌથી વધુ વીજળી પેદા થઈ હોય, તે આ વર્ષે થઈ છે. સૌથી વધુ કોલસાનું ખાણકામ આ વર્ષે થયું છે. દૈનિક ધોરણે સૌથી વધુ માર્ગોનું બાંધકામ આ વર્ષે થઈ રહ્યું છે. દરિયાઈ બંદરોએ હવે જહાજોમાંથી માલસામાનની સૌથી વધુ ઝડપથી ચડ – ઉતર થઈ રહી છે. આ બધા જ ફેરફારો સ્ટાર્ટ અપ ઈન્ડિયા, સ્ટેન્ડ અપ ઈન્ડિયાની માફક રોજગાર માટેની તકો સર્જે છે. દાખલા તરીકે સ્ટેન્ડ અપ ઈન્ડિયામાં મેં કહ્યું હતું કે દરેક બેન્કે એક મહિલા, એક દલિત અથવા એક આદિવસાનીને ઉદ્યોગ સાહસિક બનવાની તક આપવી જોઈએ. આને કારણે રોજગારની વધુ તકો સર્જાશે. એટલે, મારી આર્થિક ફિલસૂફીનો આ આધાર છે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રીજી, આ મુદ્દે હું આપની વાતમાં દરમ્યાનગીરી કરું તો, એક તરફ લોકોની અપેક્ષાઓ છે અને બીજી તરફ તમારું વિઝન છે. તમે જણાવી તેમાંની ઘણી યોજનાઓ માટે તમે કેલેન્ડરની કોઈ તારીખ જણાવી નહીં શકો, પરંતુ એની કોઈ તાત્કાલિક અસર જોવા નહીં મળે. એનાં પરિણામો કદાચ 3, 4, 5 અને કદાચ પાંચ વર્ષો પછી પણ જોવા મળી શકે છે. હવે એમાં પડકારો છે. પ્રધાનમંત્રીજી, બીજા કોઈ પણ વ્યક્તિ કરતાં તમે એ બાબતે સૌથી વધુ જાણકાર હશો કે લોકોને તાત્કાલિક પરિણામો જોઈએ છે. હવે તમે રોજગાર સર્જનની વાત કરો છો. પહેલી વાત તો, વૈશ્વિક આર્થિક માહોલ અત્યંત નિરાશાભર્યો છે, ત્યારે તમે 7.5 ટકાના દરે આર્થિક વિકાસ હાંસલ કરવાની સિદ્ધિ હાંસલ કરી છે. તમે એ બાબતે જણાવ્યું પણ છે. તમે નાણાં ખાધનાં લક્ષ્યાંકોને પણ આંબ્યાં છે, સીધાં વિદેશી રોકાણો વધ્યાં છે, પરંતુ લોકો કહે છે કે રોજગારની તકો વધી નથી. તમે માળખાકીય સવલતોની વાત કરી, પરંતુ હાલના બેરોજગારીના દર વિશે વાત ન કરી. પ્રધાનમંત્રી જી, લેબર બ્યુરોના લેટેસ્ટ આંકડા પ્રધાનમંત્રી તરીકે તમને ચિંતા નથી ઉપજાવતા ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલી વાત તો, એ કે આપણા દેશમાં 80 કરોડ લોકો 35 વર્ષથી ઓછી વયના છે. આપણે સ્વીકારવું જોઈએ કે રોજગારની માગ અત્યંત ઊંચી છે. પરંતુ એમને રોજગાર ક્યાં મળશે ? રોકાણ આવશે. એનો ઉપયોગ માળખાકીય ક્ષેત્ર, ઉત્પાદન માટે તેમજ સેવાઓના ક્ષેત્રે કરાશે. હવે, અમે જે અભિયાન હાથ ધર્યું છે, અમે મુદ્રા યોજના શરૂ કરી છે. દેશમાં સફાઈ કામદાર, હજામત કરનાર, દૂધવાળા, અખબારના ફેરિયા, લારી ચલાવનાર વગેરે મળીને ત્રણ કરોડથી વધુ લોકો છે. અમે તેમને કોઈ પણ જાતની ગેરંટી વિના આશરે 1.25 લાખ કરોડ આપ્યાં છે. હવે, આ લોકોએ નાણાં શા માટે લીધાં છે ? પોતાનું કામ વિસ્તારવા. તેઓ જ્યારે પોતાનું કામ વિસ્તારશે, ત્યારે જો હાલમાં તેઓ એક વ્યક્તિને રોજગાર આપે છે, તો હવે તેઓ બે વ્યક્તિને રોજગાર આપશે. અગાઉ જો બે જણને રોજગાર આપતા હતા, તો હવે ત્રણને આપશે. હવે તમે વિચારો, જ્યારે આ ત્રણ કરોડ નાના ધંધાર્થીઓને નાણાં મળી રહે, તો તેઓ પોતાનું કામ વિસ્તારશે જ. હવે આ બધું શ્રમ વિભાગની નોંધણીમાં નથી લખાયેલું. ત્રણ કરોડ લોકોએ પોતાનાં કામ વિસ્તાર્યાં છે. અમે બીજો એક નાનકડો નિર્ણય લીધો. દેશમાં મોટા મોલ વર્ષના 365 દિવસો ચાલુ રહે છે, પરંતુ નાની દુકાનો રજાઓના દિવસે બંધ રહે છે. અમે બજેટમાં જાહેરાત કરી હતી કે નાના દુકાનદારો પણ પોતાની દુકાન મોડી રાત સુધી અને અઠવાડિયાના તમામ સાતેય દિવસ ખુલ્લી રાખી શકશે. જો મોલ્સને કોઈ પ્રતિબંધો ન હોય, તો નાના દુકાનદારો માટે એવા પ્રતિબંધો શા માટે હોવા જોઈએ? એટલે, હવે દુકાનદાર મોડી રાત સુધી કે તમામ સાતેય દિવસ ખુલ્લી રાખશે, તો અગાઉ તે એક વ્યક્તિને રોજગાર આપતો હતો, તે હવે બે જણને રોજગાર આપશે. તો આ રીતે રોજગાર નહીં વધે?

અરનબ: એટલે તમારું ફોકસ ઉદ્યોગસાહસિકતા ઉપર છે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: અમારું ફોકસ તમામ પાસાંઓ ઉપર છે. હવે અમે કહીએ છીએ કે વર્ષ 2022 સુધીમાં દરેકને ઘર અમે સુનિશ્ચિત કરવા માગીએ છીએ. હાઉસિંગ ક્ષેત્રમાં રોજગાર સર્જનની મહત્તમ સંભાવના છે. મોટી સંખ્યામાં મકાનો બંધાશે, કેટલા લોકોને રોજાગર મળશે? તમે જોયું હશે કે ગયા વર્ષે અમે ટેક્સ્ટાઇલ નીતિ લાવ્યા હતા. આ ટેક્સ્ટાઈલ નીતિ હેઠળ, જે લોકોએ રોજાગર સર્જ્યા હોય, તેમને આવકવેરામાં લાભ અપાશે. એક વ્યક્તિ જેટલા વધુ રોજગાર સર્જશે, એટલી વધુ માત્રામાં તેને કરવેરાના લાભ મળશે. રોજગાર સર્જન અને કરવેરાને પહેલી જ વાર જોડવામાં આવ્યા છે. આ બધી બાબતો રોજાગરને પ્રોત્સાહન આપશે અને અમારું મુખ્ય ધ્યાન સામાન્ય નાગરિક માટે રોજગાર સર્જન ઉપર છે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, ખાદ્યાન્ન ફુગાવા વિશે પણ સવાલો ઉઠી રહ્યા છે, જે હજુ સુધી ઘટ્યો નથી. એવી અપેક્ષા હતી કે ખાદ્યાન્ન ફુગાવો ઘટશે. લોકોએ પ્રધાનમંત્રી ઉપર આશા બાંધી હતી, કે તમે ખાદ્ય ચીજોના ભાવ નીચે લાવશો. આની રાજકીય જ નહીં, પરંતુ સામાજિક અસર પણ છે. છેલ્લા બે સપ્તાહમાં કેટલીક જગ્યાના અહેવાલો છે કે તુવેર દાળના ભાવ 150 રૂપિયાએ પહોંચ્યા છે અને અન્ય દાળ – કઠોળના ભાવ 200 રૂપિયા થયા છે. ટામેટાંના ભાવ પણ વધી રહ્યા છે. આ બધું મોસમી છે, કેમકે ખાદ્યાન્ન ફુગાવો વાર્ષિક ધોરણે 7.5 ટકાના દરે વધી રહ્યો છે. તેલના વૈશ્વિક ભાવ ઘટ્યા છે. તમે માનો છો કે આ બાબત તમારી સરકારના અભિગમ વિશે સમસ્યા સર્જે છે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: તમે ફુગાવાને અભિગમની સમસ્યા તરીકે ન જોઈ શકો. ભાવ વધારાને વાસ્તવિકતા તરીકે જોવો જોઈએ. ગ્રાહકને જે ઉપલબ્ધ છે, તે જે છે, તે રીતે જ જોવું જોઈએ. ભાવવધારાની વાસ્તવિકતાથી ભાગી છૂટવાના સાધન બનાવીને ભાવ વધારાને અભિગમના મુદ્દા તરીકે જોવાનો પ્રયાસ ન કરવો જોઈએ. આપણે વાસ્તવિકતા સ્વીકારવી પડશે. તમે પાછલી સરકાર સમયે જોયું હશે કે કેટલી ઝડપભેર ભાવ વધતા હતા, આજે એ ઝડપમાં મોટો ઘટાડો જોવા મળે છે. તમે આંકડા જોઈ શકો છો, તમને એમાં આ વાત જોવા મળશે.

બીજું, દેશે સળંગ બે વર્ષ ગંભીર દુકાળનો સામનો કર્યો છે. દુકાળની સીધી અસર શાકભાજી, ખાદ્યાન્ન અને દાળ – કઠોળના ભાવ ઉપર પડે છે, કેમકે આ તમામ ચીજો ધરતીમાંથી પેદા થાય છે. હવે જ્યારે આટલો મોટો દુકાળ પડ્યો હોય, તો એ સ્થિતિ કોઈના હાથની વાત નથી. બીજો વિકલ્પ આવી સ્થિતિમાં આયાતનો છે. ભારત સરકાર વિશાળ જથ્થાઓમાં કઠોળની આયાત કરી છે. ત્રીજું, આ રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકારની સંયુક્ત જવાબદારી છે. આ સંપૂર્ણપણે રાજ્યની જવાબદારી નથી. એ જ રીતે આ સંપૂર્ણપણે કેન્દ્ર સરકારની જવાબદારી નથી. આ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની સંયુક્ત જવાબદારી છે. આ મુદ્દાને આરોપ-પ્રતિઆરોપની રમત બનાવવો જોઈએ નહીં, કે રાજ્ય સરકારે આ કામ ન કર્યાં અને કેન્દ્ર સરકારે આ પગલાં ન લીધાં વગેરે. પરંતુ એ બાબતે સંમત થવું પડશે કે આ મુદ્દો બંનેની સંયુક્ત જવાબદારી છે. એટલે જ કેન્દ્ર સરકારે રાજ્ય સરકારને કડક કાયદા બનાવવાના અધિકાર આપ્યા છે. કેટલો જથ્થો રાખવો છે કે નથી રાખવો, તેવા નિર્ણયો રાજ્ય સરરકાર લઈ શકે છે. રાજ્યોને આ બધા અધિકારો અપાયા છે. કેટલાંક રાજ્યોએ સારું કામકાજ કર્યું છે, કેટલાક રાજ્યો પ્રયાસરત છે. પરંતુ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો આ મુદ્દે સાથે મળીને કામ કરવા પ્રયત્નશીલ છે. હું માનું છું કે યુપીએ સરકારની સરખામણીએ જે ઝડપે ભાવ વધતા હતા, તે ઝડપ ઘટી છે, એ અમારી સફળતા છે, કેમકે જો અગાઉના જેટલી જ ઝડપ જળવાઈ રહી હોત તો શું થાત એ વિચારી શકાય એમ નથી. ભાવમાં તીવ્ર વધારાની એ ઝડપ ઘટાડવામાં અમે સફળ થયા છીએ. પરંતુ જ્યાં સુધી દાળ – કઠોળને લાગે વળગે છે, ત્યાં સુધી ભારતમાં તેનું ઉત્પાદન ઘણું ઓછું થયું હતું. અગાઉ જે ખેડૂતો કઠોળ વાવતા હતા, એવા ઘણા બધા ખેડૂતોએ શેરડીનાં વાવેતર શરૂ કર્યાં છે. આ મુદ્દો પણ ચિંતાજનક છે. અમે કઠોળના ઉત્પાદન માટે ખાસ પ્રોત્સાહનો આપ્યાં છે. અમે વિવિધ કઠોળના મહત્તમ ટેકાના ભાવ નિશ્ચિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. અમે ખેડૂતો પાસેથી વધુ કઠોળ ખરીદવાનાં પગલાં લીધાં. અમે વિદેશથી કઠોળની આયાત કરીને જથ્થો એકત્ર કરવા ઉપર પણ ધ્યાન આપી રહ્યા છીએ. તમામ રીતે પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે અને હું માનું છું કે આ સરકારની ગંભીરતા બાબતે કોઈને આશંકા નથી.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, આરબીઆઈના ગવર્નર પદેથી રઘુરામ રાજનની એક્ઝિટ બાબતે ચાલી રહેલા વિવાદ વિશે તમારા શા વિચાર છે? આ મુદ્દે ઘણું બધું કહેવાયું છે. એવી વાતો વહી રહી છે કે આનાથી ભારતની વૈશ્વિક અર્થતંત્ર તરીકેની અભિગમ, છબિને અસર થશે. રઘુરામ રાજનની એક્ઝિટ બાબતે ચાલી રહેલા વિવાદ વિશે તમારું શું કહેવું છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જ્યારે મે, 2014માં મારી સરકાર રચાઈ, ત્યારે તમે મે, જૂન, જુલાઈ, 2014ના અખબારો લો અને એ ગાળા દરમ્યાનની ટેલીવિઝન ગોષ્ઠિઓ તપાસો. ટેલીવિઝનની ગોષ્ઠિઓનો વિષય હતો – નવી સરકાર રઘુરામ રાજનને કાર્યરત રહેવા દેશે ? કે પછી નવી સરકાર રઘુરામ રાજનને હાંકી કાઢશે ? અને વધતે ઓછે અંશે એવો મત પ્રવર્તતો હતો કે રઘુરામ રાજનનની નિમણૂક પાછલી સરકારે કરી હતી અને એટલે, મોદી એમને એમનો કાર્યકાળ પૂરો કરવા નહીં દે અને એ પહેલાં જ એમને હટાવી દેશે. તમે જોયું હશે કે તેમણે તેમનો સમગ્ર કાર્યકાળ કામ કર્યું છે. એ સમયે તેઓ પાછલી સરકાર દ્વારા નિયુક્ત થયા હતા, છતાં તેમણે પોતાનો સમગ્ર કાર્યકાળ પૂરો કર્યો છે. એટલે, બધી માન્યતાઓ ખોટી ઠરી હતી. બીજું, સરકારમાં મારા બે વર્ષના અનુભવ પ્રમાણે જે લોકો વિવાદો પેદા કરી રહ્યા છે, તેઓ રઘુરામ રાજનને અન્યાય કરી રહ્યા છે.

અરનબ: એવું કેમ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: હું તમને જણાવું. એવું જેમણે કહ્યું… હું માનું છું કે રઘુરામ રાજનની રાષ્ટ્રભક્તિ આપણામાંથી કોઈનાયે કરતાં જરાયે ઓછી નથી.. જો કોઈ એમ કહે કે તેઓ કોઈ ચોક્કસ પદ ઉપર રહે તો જ દેશની સેવા કરી શકશે, તો તે વ્યક્તિ આવું કહીને રઘુરામ રાજનને અન્યાય કરે છે. હું રઘુરામ રાજનને જેટલા ઓળખું છું, તેઓ જે કોઈ પદ સંભાળશે, તેઓ જ્યાં પણ હશે, તેઓ દેશને પોતાની સેવાઓ આપવાનું ચાલુ રાખશે. એ એવી વ્યક્તિ છે, જે દેશને પ્રેમ કરે છે. એટલે, એવું નથી કે દેશને રઘુરામ રાજનની સેવાઓ નહીં મળે, રઘુરામ રાજન એ પ્રકારના વ્યક્તિ નથી. તેઓ એવી વ્યક્તિ છે, જે દેશને પ્રેમ કરે છે. જે લોકો આ પ્રકારની ભાષા બોલે છે, તેઓ એમને મોટો અન્યાય કરી રહ્યા છે. એમની સાથેનો મારો અનુભવ સારો રહ્યો છે. એમણે કરેલાં કામને હું બિરદાવું છું. અને મારી શુભેચ્છાઓ હંમેશા એમની સાથે છે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રીજી, આ સંદર્ભે એક સવાલ છે. એક્ઝિક્યુટિવને આપેલા આપના વક્તવ્ય દરમ્યાન આપે – સ – અક્ષર સાથે શરૂ થતાત સાત શબ્દોનો ઉપયોગ કર્યો હતો – સેવાભાવ, સંતુલન, સંયમ, સંવાદ, સમન્વય, સકારાત્મક અને સંવેદના. હું રઘુરામ રાજનના સંદર્ભે સવાલ પૂછવા માંગું છું, કેમકે આપે 14મી જૂનના રોજ અલ્હાબાદમાં નેશનલ એક્ઝિક્યુટિવ મીટ સમયે આપેલા વક્તવ્ય દરમ્યાન આ શબ્દો વાપર્યા હતા. તમે કહ્યું હતું કે, અમારા પક્ષના નેતાઓ અને પક્ષના કાર્યકર્તાઓએ પોતાના દૈનિક વ્યવહાર અને વર્તણૂંકમાં આ ગુણોને ઉતારવા જોઈએ. પ્રધાનમંત્રી જી, રઘુરામ રાજનના સંદર્ભે, આપના રાજ્ય સભા સાંસદે ઘણી ટિપ્પણીઓ કરી હતી. તે પછી, તમે વરિષ્ઠ અધિકારીઓ સામે મહત્ત્વની નોંધ લીધી હતી. તમને લાગે છે કે આ બરોબર છે? જ્યારે આપણે સંયમ અને સંતુલન વિશે વાત કરતા હોઈએ, ત્યારે આ યોગ્ય છે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: કોઈ મારા પક્ષમાં હોય કે ન હોય, હું માનું છું કે આ બાબતો અયોગ્ય છે. આવા પ્રતિષ્ઠા મેળવવા માટે કરેલાં નાટકોથી રાષ્ટ્રને કોઈ ફાયદો થતો નથી. વ્યક્તિએ પોતાની જાતને રજૂ કરતી વખતે વધુ જવાબદાર રહેવું જોઈએ. જો કોઈ એવું માની બેસે કે પોતે વ્યવસ્થા કરતાં મોટા છે, તો તે ખોટું છે.

અરનબ: આ ખૂબ સ્પષ્ટ સંદેશ છે.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: મારો સંદેશો અત્યંત સાફ છે. મને એ વિશે કોઈ બે મત નથી.

અરનબ: અને પ્રધાનમંત્રીજી, હું એમ કહીશ કે આઠમી મેથી અત્યાર સુધીમાં તમે પ્રધાનમંત્રી પદ સંભાળતા પહેલાં જેટલા સ્પષ્ટ વક્તા હતા, એટલા જ આ ગાળામાં રહ્યા છો. હું માનું છું કે આપનો ઉત્તર મને બીજા વિષય તરફ દોરી રહ્યો છે. પ્રધાનમંત્રી જી, મુદ્દો કાળાં નાણાંનો છે. તમે ખૂબ રસપ્રદ રીતે કહ્યું કે ભાવને માન્યતાઓ કે અભિગમોના દ્રષ્ટિકોણથી જોવા જોઈએ નહીં. એ જ રીતે, પ્રધાનમંત્રીજી, એવું કહી શકાય કે કાળાં નાણાંને માન્યતા કે અભિગમની દ્રષ્ટિએ જોવા જોઈએ નહીં, પરંતુ આ તો માન્યતા બંધાય છે. આ બાબતે રાજકીય ચર્ચાઓ થઈ રહી છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે કાળાં નાણાં અર્થવ્યવસ્થાને ડુબાડી રહ્યાં છે. 10થી 15 ટકા અર્થતંત્ર જમીનના સોદા અને અન્ય ચીજોથી ડૂબી ગઈ છે. આપે કાળાં નાણાં અંગે ખરડો પસાર કર્યો, આપે કરવેરાને વધુ પારદર્શી બનાવ્યા, આપે અન્ય દેશો સાથે માહિતીના આદાન પ્રદાન શરૂ કર્યાં, આપે પગલાં લીધાં, પરંતુ પ્રધાનમંત્રી મોદી જી, લોકોને હજુ 25 લાખ કરોડ દેશમાં પરત આવે અને તેમનાં બેન્ક ખાતાંમાં આવે તેવી અપેક્ષા છે. તમે આ અપેક્ષા કેવી રીતે સંતોષશો ? કાળાં નાણાં પરત મેળવવાની લોકોની આશાને તમે કેવી રીતે પાર ઉતારશો ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: કાળાં નાણાંની સમસ્યા કેવી રીતે સર્જાઇ અને તે આટલો ગંભીર મુદ્દો કેવી રીતે બની ગયો ? આપણે તેનું પરિપ્રેક્ષ્ય જોવું પડશે. સામાન્ય લોકોના મનમાં એવી હકીકત સ્થાપિત થઈ છે કે જે લોકો નાણાં ચોરે છે, તે વિદેશમાં નાણાં મૂકી રાખે છે. આ એક સામાન્ય માન્યતા પ્રવર્તે છે. જો હું સામાન્ય માનવીના દ્રષ્ટિકોણથી પણ જોઉં, તો મને નવાઈ લાગશે કે આ નાણાં જાય છે ક્યાં ? સંસદમાં આ મુદ્દો હંમેશા અટવાયેલો રહ્યો છે. જ્યારે વાત સર્વોચ્ચ અદાલત સુધી પહોંચી, ત્યારે સર્વોચ્ચ અદાલતે સ્પેશિયલ ઈન્વેસ્ટીગેશન ટીમને આ મુદ્દો તપાસવા આદેશ આપ્યો, અને તે પછીયે, પાછલી સરકારે વર્ષ 2011-2014 સુધીનાં ત્રણ વર્ષો આ મુદ્દો અભેરાઈએ રાખ્યો. એ પછી રાજકીય પક્ષો, માધ્યમો અને સામાન્ય લોકોએ એવું માનવું શરૂ કર્યું કે એમાં ખરેખર કંઇક રંધાય છે. એ પછી કાળાં નાણાંનો મુદ્દો એજન્ડા બન્યો. આજે પણ હું કહીશ કે…. હા, જ્યારે નાણાં વિદેશની બેન્કોમાં ઠલવાયાં છે, ત્યારે આ મુદ્દે વિદેશો સાથે વાતચીતનાં કેટલાંક ધોરણો છે. પરંતુ વર્ષ 2011થી 2014 દરમ્યાન લોકોને પોતાનાં નાણાં ગેરમાર્ગે દેશની બહાર ખેંચીને લઈ જવાની તક અપાઈ હતી.

અરનબ: અને આપે 17મી ફેબ્રુઆરી, 2015ના રોજ પણ આ મુદ્દે કહ્યું હતું કે તત્કાલીન કાયદા પ્રધાન ફક્ત બોલ બચ્ચન હતા.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પરિણામ એ હતું કે લોકોને નાણાં ગેરકાયદેસર વિદેશ લઈ જવા માટે કેટલીક તકો મળી હતી. બીજું, અમારી સરકાર રચાઈ તે પછી અમારી કેબિનેટે પહેલો નિર્ણય એ લીધો હતો કે કાળાં નાણાંને પરત લાવવા સર્વોચ્ચ અદાલતના વર્ષ 2011ના આદેશ મુજબ, જેનો અમલ હજુયે કરવાનો બાકી હતો, તે પ્રમાણે સ્પેશિયલ ઈન્વેસ્ટીગેશન ટીમની રચના કરવી. આ અમારી ગંભીરતા દર્શાવે છે. એ પછી, કાળાં નાણાં પરત લાવવા માટે તમને કલ્પના નહીં હોય કેટલા કડક કાયદા બન્યા છે અને એની ચપેટમાં જે કોઈ પણ આવ્યું છે, તેને ખબર છે કે કાયદો કેટલો કડક છે.

ત્રીજું, મેં જી20 સમિટમાં હાજરી આપી હતી. જી20 ફોરમમાં ક્યારેય કાળાં નાણાંનો મુદ્દો ચર્ચાયો નહતો. એ મારી પહેલી જી20 સમિટ હતી, હું દુનિયાના નેતાઓને પહેલી જ વાર મળ્યો હતો. અને પહેલી જ વાર જી20 સમિટમાં એક ફકરો બિનહિસાબી નાણાં વિશે હતો, કાલાં નાણાં વિશે હતો અને 20 દેશોએ કહ્યું હતું કે વિશ્વએ એશિયાના દેશોને સહકાર આપવો જોઈએ. આ ગંદા નાણાં, કાળાં નાણાંને આતંકવાદ સાથે પણ સંબંધ હતો, વૈશ્વિક સહમતિ સધાય તેવો માહોલ રચાયો હતો. અમે એક પછી એક દેશો સાથે એ બાબતે સમજૂતીઓ કરી હતી કે  ભારત સાથે તેઓ માહિતીનું રિયલ ટાઇમ, સ્વચાલિત આદાન પ્રદાન કરશે. મેમં તાજેતરમાં જ સ્વિત્ઝર્લેન્ડની મુલાકાત લીધી હતી અને આ મુદ્દે ખૂબ ઓછી ચર્ચા થઈ હતી. પરંતુ હું જ્યારે પરત ફર્યો, ત્યારે સ્વિત્ઝર્લેન્ડનું એક મોટું પ્રતિનિધિ મંડળ ભારતની મુલાકાતે આવ્યું હતું અને તેમણે ભારત સરકાર સાથે બેઠક યોજીને ચર્ચા કરી હતી…. કેટલાંક વર્ષોથી આપણે માની રહ્યા હતા કે કાળાં નાણાં સ્વિત્ઝર્લેન્ડમાં ઠલવાય છે. આ દેશે ઓટોમોટિક ઈન્ફર્મેશન એક્સચેન્જ બાબતે સંમત થઈને ચર્ચા હાથ ધરી અને અમે અમારો એકમત ઘણી મોટી સિદ્ધિ બનશે. ત્રીજું, તમે જોયું હશે કે મોરિશિયસનો માર્ગ લગભગ બધી જ રીતે મોકળો છે. એવું કહેવાય છે કે નાણાં ભારતમાંથી બહાર જાય છે અને મોરિશિયસના રસ્તે પાછા પરે છે. આ બધું ચર્ચાયું હતું. દરેક વ્યક્તિને લાગતું હતું કે મોરિશિયસના રસ્તા બાબતે કંઈ કરી શકાય નહીં. પરંતુ અમારી સરકારે મોરિશિયસની સરકાર સાથે વાતચીત હાથ ધરી અને જૂની સંધિમાં ફેરફાર કર્યા. આમ અમે કાળાં નાણાંને મોરિશિયસને માર્ગે આવતાં અટકાવવા માટે સફળતાપૂર્વક એક નવી સંધિ કરી અને ટૂંક સમયમાં તે તબક્કાવાર આવશે અને પૂરી થશે. આ તમામ નિર્ણયો કાળાં નાણાંના દૂષણ સામે લડત માટે લેવામાં આવ્યા છે. આ એકતરફી જંગ નથી. બીજું, સરકાર ભારતમાં કાળાં નાણાં પેદા ન થાય અને કાળાં નાણાં ભારતની બહાર ન જાય એ દિશામાં કામ કરવા પ્રયાસરત છે. આ બધાંનાં પરિણામો તમે જોઈ શકો છો.

અરનબ: જ્યારે વિપક્ષે રૂા. 15 લાખનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: વિપક્ષ ચૂંટણી દરમ્યાન કંઇકને કંઇક ઊભું કરે છે. એ લોકોને વાત કરવા થાય એટલે કેટલાક મુદ્દા છોડી દઇએ.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રીજી, આપના બે વર્ષના કાર્યકાળ દરમ્યાન કોઈ મોટા નાણાંકીય ભ્રષ્ટાચાર કે કૌભાંડ જોવા મળ્યા નથી. ફરી, માન્યતા છે, લોકો કહે છે તેમ આપ સરકાર ઉપર ભારે કસેલી લગામ રાખો છે. પરંતુ સવાલ એ છે કે છેવટે એ લોકો છે, જે જાણીજોઈને નાદાર બન્યા છે, આર્થિક ગુનેગારો, જેઓ દેશમાંથી ઢગલાબંધ નાણાં તાણી ગયા છે અથવા દેશમાં આર્થિક ગુના કર્યા છે અને વિદેશ જતા રહ્યા છે અને નિયમોનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે અને વકીલોનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે અને તેઓ ભારત પરત આવવાના નથી. અને લોકો પણ હવે પૂછી રહ્યા છે કે નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર જાણીજોઈને નાદાર બનેલા અને આર્થિક ગુનેગારો હોય તેવા લોકોના આ કેસોનો તાર્કિક નિવેડો લાવવા પ્રતિબદ્ધ છે કે કેમ.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલું તો, લોકોના મનમાં આ સવાલ છે જ નહીં. ભારતના લોકોને વિશ્વાસ છે કે જો આ કામ કોઈ કરી શકે તેમ છે, તો તે નરેન્દ્ર મોદી છે અને એ કરશે જ. દેશના નાગરિકોને પૂરો વિશ્વાસ છે.

અરનબ: તમને એવી ચિંતા થાય ખરી કે લોકોએ કાયદાનો દુરુપયોગ કર્યો છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: હું એને તક તરીકે લઉં અને એમને બતાવું કે કાયદો શું છે.

અરનબ: મોદીજી, પાછલી સરકારમાં કેટલાક ભ્રષ્ટાચારના કેસો હતા, જે હવે પ્રકાશમાં આવ્યા છે. ઓગસ્ટા વેસ્ટલેન્ડ, અનેક સંરક્ષણ કૌભાંડો અને સંરક્ષણને લગતી લેવડદેવડ ઉપર હવે ગંભીરપણે વિશ્લેષણ થઈ રહ્યાં છે. કેગના અહેવાલમાં જે કેસો જણાવવામાં આવ્યા હોવા છતાં અવગણવામાં આવ્યા હતા, તે હવે બહાર આવી રહ્યા છે. આ સવાલ મહત્ત્વનો છે, કેમકે આ માત્ર નાણાંકીય ભ્રષ્ટાચારની વાત નથી, પરંતુ આ સવાલો સીધા દેશની રાષ્ટ્રીય સલામતીને અસર કરે છે. તમે માનો છો કે તેઓ જ્યારે એમ કહે છે કે આ બધું નરેન્દ્ર મોદી સરકારના રાજકારણથી પ્રેરાયેલું છે, ત્યારે આ તમામ કેસો રાજકીય પીઠબળ વિના શક્ય બને ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: એવી ઘણી બાબતો છે, જે દેખાતી નથી. કોઈ વ્યક્તિ કલ્પના નહીં કરી શકે કે ગંદકીમાં હાથ નાખીને ચીજોને બહાર લાવતા મને કેટલી મુશ્કેલી પડી રહી છે. જે લોકો ત્યાં કામ કરી રહ્યા છે, તેઓ જાણે છે કે કેટલો ગંદવાડ ફેલાયેલો છે અને કેટલી નક્કર ચીજો ઝબ્બે કરાઇ છે. એની પાછળ કેટલીક તાકતો છે. ઓગસ્ટા હેલીકોપ્ટર્સના કેસ વિશે આવું જ છે. હું એ બાબત નકારીશ નહીં અને હું માનું છું કે આની પાછળ રહેલા લોકો અત્યંત અનુભવી હોવાની શંકા સેવવી એ અમારો અધિકાર છે. ખોટાં કામ કેવી રીતે કરવા એનો એ લોકોને ખૂબ અનુભવ છે. તેઓ ખૂબ અનુભવી અને જ્ઞાનસભર છે. અને કોઈને એ હકીકતની ગંધ પણ આવી શકે એમ છે કે આવી ચીજો કોઈની છત્રછાયા વિના સંભવ નથી. હવે, એજન્સીઓ તપાસ ચલાવી રહી છે. જોઈએ કે, તપાસ કેટલે આગળ જાય છે. પરંતુ જ્યારે લોકોને લક્ષિત કરાતા હોય, ત્યારે તપાસ આગળ વધે નહીં કે મારી સરકાર કોઈને લક્ષિત કરતી નથી. પાપ થઈ ચૂક્યું છે, પરંતુ તે કેટલું થયું છે, કેવી રીતે થયું છે, કોણે કર્યું છે, એની તપાસ એજન્સીઓ પ્રોફેશનલ પદ્ધતિએ કરશે. જે કંઈ બહાર આવશે, તેને જાહેર કરાશે.

અરનબ: અમેરિકાની કોંગ્રેસમાં આપના વક્તવ્ય વિશે વાત કરીએ અને તમે જે રમૂજ ફેલાવી હતી, એ વિશે વાત કરીએ. મને લાગે છે કે તે અચાનક હતું. પરંતુ અમેરિકનો તમે જે કહ્યું એને સમજી શકતા હતા. મને ચોક્કસ શબ્દો યાદ નથી, પરંતુ આપે કહ્યું હતું કે મને જણાવવામાં આવ્યું છે કે અમેરિકન કોંગ્રેસ તાલબદ્ધ રીતે કામ કરી રહી છે. અને એ પછી આપે એક નાનો વિરામ લીધો હતો અને લોકો ખડખડાટ હસી પડ્યા હતા. એ પછી તમે કહ્યું કે ‘મને જણાવવામાં આવ્યું હતું’ – તમે ભાર મૂકયો અને કહ્યું કે ‘મને જણાવવામાં આવ્યું છે કે તમે તમારી દ્વિપક્ષીયતા માટે પ્રસિદ્ધ છો.’ અને પછી વધુ તાળીઓના ગડગડાટ થયા. અને તે પછી તમે કહ્યું કે ‘તમે એકલા નથી. અનેકવાર મેં પણ ભારતની સંસદમાં આવો જ જુસ્સો જોયો છે.’ તમે ગંભીર મુદ્દો રસપ્રદ રીતે કહ્યો. તમે ઉપલા ગૃહનો સંદર્ભ લીધો. એ મુદ્દે પણ ખૂબ પ્રતિસાદ મળ્યો. આપની રમૂજ ખરેખર પ્રશંસનીય છે અને હું માનું છું કે એ અદ્ભુત ઘડી હતી, જ્યારે આપ બોલી રહ્યા હતા. પરંતુ પ્રધાનમંત્રી જી, તમે જ્યારે ભારતની સંસદમાં પરત ફર્યા, ત્યારે આ સવાલ અનેક લોકોના મનમાં ઊભો થયો કે શું પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ સંસદીય કામમાં સતત અવરોધને કારણે એમના પોતાના ઉદ્દેશો હાંસલ કરવાનું ટાળી રહ્યા છે કે શું. પોતાના લક્ષ્યાંકો તરફ આગળ વધવામાં આ બાબત તેમને કેટલી અસર કરે છે ? જો તમે આ સ્થિતિને આલોચનાપર્ક વિશ્લેષણ કરો તો તમને લાગે છે કે તમારી સરકાર વધુ પડતા વિચાર-વિનિમય કરનારી છે અથવા તમને એવું લાગે છે કે બધો દોષ વિપક્ષનો જ છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: હું એને અલગ રીતે જોઉં છું. હું માનું છું કે અનેક સમસ્યાઓ હતી. અમારો વાંક હતો કે બીજાનો વાંક હતો. એ વાતનો નિર્ણય હું લોકો ઉપર છોડું છું. લોકો નક્કી કરશે. પરંતુ સંસદમાં ચર્ચાઓ થવાને કારણે આપણે નિર્ણય ઉપર આવી ન શક્યા, નિર્ણય અમારા વિચાર વિરુદ્ધનો હોઈ શકે, એમાં કંઈ ખોટું નથી. પરંતુ ઓછામાં ઓછું ચર્ચા તો થવી જોઈએ. દુઃખની વાત એ છે કે જો કોઈ વાત કરવામાંથી ભાગે અથવા ચર્ચા થવા જ ન દે, તો લોકશાહીમાં તે ચિંતાનું કારણ છે.

સરકારનું કામ પરિપૂર્ણ થયું છે કે નહીં, એ જોવામાં મને કંઇ ચિંતાજનક લાગતું નથી. આજે નહીં તો આવતીકાલે આ બનશે. એવી કેટલીક બાબતો છે, જે વહીવટી સ્તરે જોવા મળશે. મોટી વાત એ છે કે સંસદ ચર્ચા માટે છે. સંસદ અસંમતિ દર્શાવવા માટે છે. સંસદ કોઈના વિરોધ માટે દલીલો કરવા માટે છે, કોઈને ટેકો આપવા દલીલો રજૂ કરવા માટે છે. સંસદનો આ મૂળ જુસ્સો જાળવી રાખવો તે લોકશાહીનું મૂલ્ય સમજતી દરેક વ્યક્તિની જવાબદારી છે. એ સંસદમાં બેઠેલા તેમજ તેની બહાર રહેલા લોકોની જવાબદારી છે. એ સત્તામાં હોય તે અને સત્તામાં ન હોય તેમની જવાબદારી છે. આ જુસ્સાનો સવાલ છે અને એને અનુસરવું જોઈએ. જ્યાં સુધી સરકારને લાગે વળગે છે, ત્યાં સુધી દરેક મુદ્દે અને દરેક મંચ ઉપર અમે ચર્ચાઓ ચાલુ રાખવાના પ્રયાસ કર્યા છે. હું પોતે વિપક્ષના નેતાઓને મળ્યો છું અને તેમની સાથે વાતચીત કરી છે. સરકારના મહત્ત્વના સભ્યો પણ સંપર્કમાં છે. અને તમે જોયું હશે કે ઘણા મુદ્દા ઉકેલાયા છે. છેલ્લા સત્રમાં અમે રાજ્ય સભામાં 12 ખરડા પસાર કર્યા, જ્યારે લોકસભામાં 10 ખરડા પસાર કર્યા. એટલે, ગતિ પકડાઈ રહી છે. જ્યારે લોકો વિપક્ષ બોલે છે, ત્યારે વિપક્ષને અન્યાય કરે છે. સંસદમાં એવા કેટલાક પક્ષો છે, જે ભાજપ કે એનડીએની સાથે નથી, પરંતુ તેઓ મહત્ત્વના નિર્ણયો બાબતે સરકારની સાથે છે. એટલે, તમામ વિરોધી દળો અમારી સામે છે, એવું કહીને વિપક્ષને બદનામ ન કરવો જોઈએ – આવું જ્યારે કેટલાક લોકો કરે છે, ત્યારે તે ખોટું છે. એક પક્ષ છે, જેને તકલીફો છે. અને એ પક્ષ વિશે આખી દુનિયા જાણે છે. બીજું, તમે જ્યારે વિપક્ષમાં હતા, ત્યારે તમે આમ કર્યું — આવું કહેવામાં આવે છે. દરેક વિરોધ પક્ષ અલગ હોય છે. અમે 60 વર્ષ સરકાર ચલાવી છે અને હવે અમે વિપક્ષમાં છીએ, એટલે અમે સરકારની દરેક નાની-મોટી વાતો જાણીએ છીએ, અમે જવાબદારીઓ જાણીએ છીએ. નવો વિરોધ પક્ષ જે રીતે વર્તે છે, તે રીતે અમે વર્તાવ ન કરીએ. જે પક્ષ, સત્તામાં નથી, અથવાતો જેણે કંઇ જોયું નથી, તે આ રીતે વર્તે. દાખલા તરીકે, અમે સત્તારૂઢ થયા અને 2040ના વર્ષે માની લો કે વિપક્ષના હાથમાં સત્તા આવશે. તો, 2040માં અમે આ રીતે નહીં વરતીએ.

અરનબ: કોંગ્રેસ ઘણી અનુભવી અને જૂનો પક્ષ છે.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: એટલે જ મેં કહ્યું કે જે લોકો આટલાં બધાં વર્ષો સત્તામાં રહ્યા હોય, તેમણે તો આવું ન જ કરવું જોઈએ. જો વિરોધ પક્ષ તરીકે કોઈ નવોસવો પક્ષ હોય તો તેમની પોતાના રાજ્ય માટે કોઈ નાની માગણી હશે અથવા જો કોઈ સાંસદને પોતાના મતદાતા ક્ષેત્ર માટે કોઈ માગણી હશે તો તેઓ આવું કંઇક કરે તો આપણે સમજી શકીએ. એકવાર તમે આટલા લાંબા ગાળા સુધી સત્તારૂઢ હોવ, તો તમારે આવું વર્તન ન કરવું જોઈએ.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી મોદીજી, શું તમને લાગે છે કે જીએસટીનો ખરડો, જે છેલ્લા દોઢ વર્ષથી અટવાયેલો છે, તે આર્થિક સુધારામાં મોટી ક્રાંતિ લાવશે ? તે દેશને એકીકૃત કરે છે. તાજેતરમાં સુશ્રી જયલલિતાજીએ મુખ્યપ્રધાન તરીકેના સોગંદ લીધાં એ પછી આપ તેમને મળ્યા હતા, મમતા બેનરજીએ જીએસટી માટે પોતાનો ટેકો આપ્યો છે અને રાજ્ય કક્ષાએ કોંગ્રેસના સાથી પક્ષો પણ જીએસટીને ટેકો આપી રહ્યા છે. સંસદના આગામી સત્રમાં જીએસટીનો ખરડો પસાર થઈ જશે, એ બાબતે આપ આશાવાન છો ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલા તો આપણે સમજવું જરૂરી છે કે આપણે જીએસટીને ફક્ત આર્થિક સુધારાના પરિપ્રેક્ષ્યમાં જ જોઈએ છીએ, કારણ કે સાચી માહિતી બહાર આવતી નથી. જીએસટી નહીં હોવાનો સીધો અર્થ એ છે કે ઉત્તર પ્રદેશના ગરીબને નુકસાન થાય છે. જીએસટી નહીં હોવાનો સીધો અર્થ છે કે બિહારના ગરીબ લોકોને નુકસાન થાય છે. જીએસટીને મંજૂરી નહીં આવાનો મતલબ બંગાળ, ઓરિસ્સા અને આસામ જેવા ગરીબ રાજ્યોના ગરીબ લોકોને નુકસાન છે. રાજ્ય સભામાં જે લોકો બેઠા છે, તેમણે આ સમજવું પડશે. જીએસટી, તેઓ જે રાજ્યોનું પ્રતિનિધિત્વ કરી રહ્યા છે, તે રાજ્યોના લોકો માટે લાભદાયક છે, કેમકે એ રાજ્યોને જીએસટી લાગુ થવાથી આર્થિક લાભ મળશે. નાણાં એ રાજ્યોના ગરીબોના કલ્યાણ માટે ઉપયોગમાં લેવાશે. આ જ કારણ છે કે મમતા બેનરજી હોય કે નીતિશ કુમાર, અખિલેશ યાદવ હોય કે નવીન પટનાઇક, આ બધાંયે રાજ્યો જીએસટીના ખરડાને વહેલી તકે મંજૂરી મળે એમ ઇચ્છે છે. એવું એક જ જૂથ છે, જે એને પ્રતિષ્ઠાનો મુદ્દો બનાવી રહ્યું છે. હવે જે પ્રકારે અંકગણિત મંડાયું છે, એનાથી મને આશા છે કે આ નિર્ણય ગરીબોની તરફેણમાં છે. તમને આશ્ચર્ય થશે કે વિપક્ષ વિકૃતિની કઈ હદે પહોંચ્યો છે. પાછલા સત્રમાં અમે અધિનિયમ દાખલ કર્યો હતો. ભારત સરકાર કેમ્પા ફંડમાંથી રૂા. 40,000 કરોડ ધરાવે છે. રૂા. 40,000 કરોડ. અમે આ રકમ રાજ્યોને આપવા ઇચ્છીએ છીએ. રાજ્યોએ આ નાણાં જંગલો માટે, હરિયાળી માટે, વૃક્ષો અને રોપાં વાવવા માટે કરવો પડશે. આ ખરડો આના માટે છે. ચોમાસા પહેલા આ રૂા. 40,000 કરોડ રાજ્યો સુધી પહોંચી શકે તો તેઓ જંગલો માટે એ રકમ ઉપયોગમાં લઈ શકે. અનેક લોકોને રોજગાર મળે, જે લોકો વૃક્ષો વાવે, તેમને રોજગાર મળે. વાવેતર થાય અને વરસાદ પડે એટલે એક વર્ષમાં એ રોપાં વિકસવાનું શરૂ કરશે. પરંતુ ફક્ત અવરોધવાદને કારણે રાજ્યો આ રૂા. 40,000 કરોડના લાભથી વંચિત રહે છે. નાણાં જંગલો માટે છે અને આદિવાસીઓ માટે છે. તેઓ આ નાણાં અવરોધી રહ્યા છે. એમની પાસે એ માટે કોઈ દલીલ નથી.

અરનબ: એનું કારણ… તમે પ્રયાસ કર્યો

પ્રધાનમંત્રી મોદી: તમામ પ્રયત્નો કર્યા.

અરનબ: તમે ભૂતપૂર્વ પ્રધાનમંત્રી મનમોહન સિંઘ અને સોનિયા ગાંધીને રેસ કોર્સ રોડ ખાતે આમંત્ર્યા હતા.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: અમે તમામ સ્તરે વાતચીત કરી હતી

અરનબ: હજુયે ? તમે શબ્દ વાપ્યો હતો – ઇગો ઈસ્યુ, એ ઇગો ઈસ્યુ શા માટે બન્યો છે ? અને લોકોને જાણવું છે કે પ્રધાનમંત્રી આ વાતનો અંત કેમ લાવી શકતા નથી ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પ્રધાનમંત્રી આ સવાલનો જવાબ આપી શકસે નહીં. આ સવાલનો જવાબ કદાચ એ લોકો આપી શકશે, જેઓ અવરોધો પેદા કરી રહ્યા છે. પરંતુ આમ છતાં, હું પ્રયાસ ચાલુ રાખીશે. હું એમને શક્ય હોય તે રસ્તે સંમત કરવા તૈયાર છું. જો એ માટે મારે કોઈને મારે ઘેર ચા માટે નિમંત્રણ આપવું પડે, તો હું આપીશ, હું એ માટે પણ તૈયાર છું. મને કોઈ વાંધો નથી. મારું એકમાત્ર ધ્યેય એ છે કે મારા દેશના અને ઉત્તર પ્રદેશ જેવાં રાજ્યોના ગરીબોનું કલ્યાણ થાય.

અરનબ: આપે ઉત્તર પ્રદેશની વાત કરી. પ્રધાનમંત્રી જી, ઉત્તર પ્રદેશમાં 6, 7, 8 મહિનામાં ચૂંટણીઓ યોજાવાની છે. આખાયે દેશનું ધ્યાન એની ઉપર હશે. આપ વારાણસીના સાંસદ છો. પરંતુ ભાજપ દ્વારા કેટલીક વાતો થતી હોવાનું કહેવાય છે, કેટલાક કહે છે સંઘ પરિવાર, કેટલાક સ્વતંત્ર જૂથો, વાતને સાંપ્રદાયિક રંગ આપી રહ્યા છે અને આવું એક જ પક્ષ કરી રહ્યો છે એવું નથી, પરંતુ અન્ય પક્ષો પણ કરી રહ્યા છે. પ્રધાનમંત્રી જી, તમે વિકાસને એકમાત્ર એજન્ડા બનાવી રાખી શકશો ? ઉત્તર પ્રદેશની ચૂંટણીઓમાં મુખ્ય મુદ્દો વિકાસનો હોવો જોઈએ, એને પાટેથી ઉથલાવી દેવો જોઈએ નહીં, ધ્યાન બીજે ભટકવું જોઈએ નહીં. તમને વિસ્વાસ છે કે સાંપ્રદાયિક એજન્ડા વિકાસ ઉપર હાવિ નહીં થઈ જાય ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: એ મારો દ્રઢ નિશ્ચય છે, એ મારી પ્રતિબદ્ધતા છે. તમે 2014ની ચૂંટણીઓ દરમ્યાન જોયું હશે કે હું વિકાસના મુદ્દે ચૂંટણી લડ્યો હતો. દેશની નવી પેઢી ફક્ત વિકાસમાં માને છે. હું માનું છું કે તમામ સમસ્યાઓનો ઉકેલ વિકાસમાં છે. જે તણાવ વિશે લોકો વાતો કરી રહ્યા છે, તેનો ઉકેલ પણ વિકાસ છે. જો આપણે લોકોને રોજગાર આપીએ, જો આપણે તેમની થાળીમાં ભોજન સુનિશ્ચિત કરીએ, જો આપણે તેમને સવલતો આપીએ અને તેમને શિક્ષણ આપીએ, તમામ તણાવનો અંત આવશે. અને એટલે જ જે લોકો રાષ્ટ્રનું ભલું ઇચ્છે છે, હું તેમને વિનંતી કરું છું કે વિકાસ તરફ અને વિકાસ માટે સ્પર્ધા કરો. દેશમાં આ માહોલ સર્જાવો જોઈએ અને હું માનું છું કે આવો માહોલ હાલના દિવસોમાં સર્જાઇ રહ્યો છે.

અરનબ: એટલે, અંતિમવાદી ટિપ્પણીઓ કરનારા મિજાજી માથાંઓને અંકુશમાં લેવાની જરૂર છે? જેથી કરીને ધર્મને નામે રાજકારણ ન થાય?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલું તો હું એવું મક્કમપણે માનું છું કે રાષ્ટ્રએ વિકાસના મુદ્દે પ્રગતિ કરવી જોઈએ. અને એ જરૂરી છે કે દેશ વિકાસના મુદ્દે આગળ ધપે. હું માધ્યમોને જણાવીશ કે આવી ટિપ્પણીઓ કરનારા લોકોને હીરો ન બનાવે.

અરનબ: આમ છતાં તેઓ આવી ટિપ્પણીઓ ચાલુ રાખે છે

પ્રધાનમંત્રી મોદી: એમને હીરો બનાવો નહીં, તેઓ બંધ થઈ જશે.

અરનબ: અમે તેમને હીરો નથી બનાવતા, અમે તેમને વિલન બનાવીએ છીએ.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પરંતુ તમે એને આટલું વજન શા માટે આપો છો? હું ટેલીવિઝન ઉપર એવા લોકોના નિવેદનો જોઉં છું કે જેમના ચહેરાયે મેં કદી જોયા નથી અને તેઓ ટીવી ઉપર પ્રવક્તા બની જાય છે.

અરનબ: પોતે જાતે બની બેઠેલા પ્રવક્તા

પ્રધાનમંત્રી મોદી: મને ખબર નથી કે આવા લોકોને શા માટે પ્રોત્સાહન અપાય છે

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, આપણે 2016માં 2017ની ચૂંટણીઓ વિશે વાત કરીએ. દિલ્હી પછી બિહાર, તે પછી આસામ, પશ્ચિમ બંગાળ. એ પછી આપણે પંજાબ વિશે વાત કરીશું. આપણે પંજાબ વિશે વાત પૂરી કરતાં પહેલાં ઉત્તર પ્રદેશ વિશે વાત કરીશું. તે પછી ગુજરાતમાં પણ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ છે. તમને એવું નથી લાગતું કે આ દેશ હંમેશા ચૂંટણીલક્ષી ચક્રોમાં ફસાયેલો રહે છે? ધ્યાન સતત આ મુદ્દે જ કેન્દ્રિત રહે છે અને એને કારણે ધ્યાન શાસનને બદલે પક્ષના રાજકારણ, ધ્રુવીકરણના પ્રશ્નો ઉપર જ કેન્દ્રિત રહે છે, તમે આ બાબતે શું કહો છો? આપણે એવું કહી શકીએ કે આપણે એક એવો દેશ છે, જે સતત રાજકીય પ્રચાર અભિયાનો જ કરી રહ્યો છે. આ સારી બાબત છે? આપણે આમાંથી બહાર નીકળવું જોઈએ? આ મુદ્દે તમારા શા વિચારો છે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જુઓ, આ મુદ્દો નરેન્દ્ર મોદી વિશે કે પ્રધાનમંત્રી વિશે નથી. અને તે કોઈ ચોક્કસ પક્ષ કે ચોક્કસ સરકાર બાબતે પણ નથી. પરંતુ સંસદના છેલ્લા સત્ર અગાઉ, ગૃહના અધ્યક્ષે તમામ પક્ષોને ભોજન માટે આમંત્ર્યા હતા. એજન્ડા બેઠક બાદ બધા ભોજન લેવા બેઠા હતા. હું પણ એ જ સમયે પહોંચ્યો હતો. ભોજન લેતા સામાન્ય વાતચીત દરમ્યાન, તમામ પક્ષોના લોકો કહેતા હતા કે કેન્દ્ર અને રાજ્યોમાં ચૂંટણીઓ એકસાથે થવી જોઈએ. દરેક આમ કહેતું હતું. એ પછી રાજ્યસભાના સાંસદોના વિદાય સમારંભ દરમ્યાન, વિવિધ પક્ષોના લોકો અંદરોઅંદર પણ આ જ વાત કરતા હતા. એક નેતાએ કહ્યું કે મોદીજી, કંઇ પણ કરો, પરંતુ અમને આ ચૂંટણીના ચકરાવામાંથી બહાર કાઢો.

અરનબ: એ નેતા આપના પક્ષના હતા ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: ના, તેઓ મારા પક્ષના નહોતા. એટલે, મેં કહ્યું કે આ મુદ્દે ચર્ચા થવી જોઈએ. એમાં ખોટું શું છે? તે પછી એક દિવસે મેં કહ્યું કે આવી વાતો ચાલી રહી છે. આ મુદ્દો પણ સંસદીય સમિતિમાં ચર્ચાયો. આ મામલે ચૂંટણી પંચે પણ કામ શરૂ કરી દીધું અને હું માનું છું કે તેમણે એ મુદ્દે પત્ર પણ લખ્યો છે. કાળાં નાણાં સામેની લડતની માફક, ચૂંટણીનો આ મુદ્દો કાળાં નાણાં સાથે સંકળાયેલો છે. જો દેશે કાળાં નાણાંથી છૂટકારો મેળવવો હશે તો ચૂંટણીલક્ષી સુધારા આવશ્યક છે. ચૂંટણી સુધારાનું આ એક ક્ષેત્ર છે. હું માનું છું કે પ્રધાનમંત્રી આ મુદ્દે નિર્ણય ન લઈ શકે અને તેમણે એવું કરવું પણ ન જોઈએ. સરકાર પણ આવું કંઇ કરી શકે નહીં. આ મુદ્દે મોટા પાયે ચર્ચા થવી જોઈએ અને ચૂંટણીના આ સતત ચાલતા ચક્ર વિશે વાર્તાલાપ કરવાથી ભાગવું જોઈએ નહીં. આજે ભારતીય મતદાર ખૂબ પરિપક્વ છે. તે લોકસભાની ચૂંટણીઓ માટે એક રીતે મત આપે છે, જ્યારે રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે જુદી રીતે મત આપે છે. આપણે આ જોયું છે. 2014માં દેશમાં સામાન્ય ચૂંટણીઓની સાથે સાથે ઓડિશા વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પણ યોજાઈ હતી. એના એ જ મતદાતાઓએ ઓડિશા માટે અલગ ચુકાદો આપ્યો અને દિલ્હી માટે અલગ ચુકાદો આપ્યો હતો. એટલે, આ દેશનો મતદાતા ખૂબ પરિપક્વ છે અને આપણે તેની પરિપક્વતા ઉપર વિશ્વાસ મૂકવો જોઈએ. સમાંતર ચૂંટણીઓ યોજીને ખર્ચ કેવી રીતે ઘટાડી શકાય, કાળાં નાણાંનો પ્રભાવ કેવી રીતે નાબૂદ કરી શકાય, આગામી પાંચ વર્ષ દેશને આગળ વધારવા માટે કેવી રીતે ખર્ચવા જોઈએ, વગેરે વિશે ચર્ચાઓ હાથ ધરવી જોઈએ. આજે આદર્શ આચાર સંહિતાને કારણે જ્યાં આચાર સંહિતા લાગુ નથી થતી, તે ક્ષેત્રોમાં પણ નુકસાન થઈ રહ્યું છે.

હું જ્યારે ગુજરાતમાં હતો, મેં જોયું હતું કે ઓછામાં ઓછા 80થી 90 અધિકારીઓ બેથી ત્રણ મહિના બીજાં રાજ્યોમાં ચૂંટણી માટે ફરજ બજાવતા હતા. આવું દરેક રાજ્યમાં થતું હશે. એટલે, આ ચિંતાનો વિષય છે અને વહેલે કે મોડે આ મુદ્દે વિચારવું જ પડશે. હું ઇચ્છું કે ચૂંટણી પંચ આ ચર્ચાને આગળ ધપાવે. તેમણે તમામ રાજકીય પક્ષોને બોલાવવા જોઈએ અને દરેક સાથે વાતચીત હાથ ધરવી જોઈએ અને જોવું જોઈએ કે શું નિષ્કર્ષ નીકળે છે.

અરનબ: આનો કોઈ સમય દ્વારા અનુબંધિત ઉપાય મળી શકે ખરો ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: ચૂંટણી પંચે તમામ રાજકીય પક્ષોને આ મુદ્દે ચર્ચા માટે બોલાવવા જોઈએ. જો કોઈ પક્ષ આ મુદ્દે પહેલ કરશે તો પ્રક્રિયા પાટેથી ઉતરી પડશે.

અરનબ: આ મુદ્દે સહમતિ સધાય એ માટે તમે નેતૃત્વ સંભાળવા ઈચ્છુક છો ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પ્રધાનમંત્રી હોવા છતાં, હું એક રાજકીય પક્ષ સાથે પણ છું. આજે ચૂંટણી પંચ આપણા દેશમાં અત્યંત પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાન છે. દરેક રાજકીય પક્ષ ચૂંટણી પંચમાં વિશ્વાસ ધરાવે છે અને તે આ સંસ્થાને વધુ સશક્ત બનાવશે અને તે જ વધુ સારું હશે.

અરનબ: હું માનું છું કે સમાંતર ચૂંટણીઓનો વિચાર રસપ્રદ છે. રાજ્ય સ્તરના પક્ષો અને પ્રાદેશિક પક્ષોને ભલે એમ લાગતું હોય કે તેમને નુકસાન થસે. ભાજપ જેવાં રાષ્ટ્રીય પક્ષોને લાભ થશે.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: ઓડિશા શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. ઓડિશા શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. 2014માં ભાજપને રાજ્યસ્તરે કોઈ લાભ ન હતો, પરંતુ તે લોકસભાની બેઠકો ઉપર વિજેતા બન્યો. આ ફરક જોવા મળે છે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, હાલના દિવસોમાં આપ પોતાનું સમયપત્રક કેવી રીતે જાળવો છો? મારો મતલબ છે કે તમે ભયાનક ગતિ ધરાવો છો. તમે જેટલી સંખ્યામાં બેઠકો યોજો છો, લોકો કહે છે કે આપના અધિકારીઓ માટે એટલું દોડવું મુશ્કેલ બની જાય છે.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: એવું નથી. હવે બે વર્ષ થઈ ગયાં છે અને બધાને હવે કામ કરવાની ટેવ પડી ગઈ છે. હું માનું છું કે આ એટલો મોટો દેશ છે કે દરેક વ્યક્તિએ જેટલુ થાય એટલું વધુને વધુ કામ કરવું જોઈએ. એટલે, હું એ કરતો રહું છું.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, હું છેલ્લો સવાલ પૂછું, તે પહેલાં હું ખેડૂતોના સંકટના મુદ્દે આવવા માંગું છું. તમે સારી રીતે જાણો છો કે આ દેશમાં સંકટ છે, તમે એનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. સાંસદોને સંબોધીને આપે કરેલા એ વક્તવ્યમાં મેં અગાઉ પણ આપને પૂછ્યું હતું, 20મી મેના રોજ સંસદના સેન્ટ્રલ હોલમાં તમે જણાવેલું કે આ સરકાર મારા માટેની નથી, આ સરકાર ગરીબો માટેની છે. અમે એમના માટે કંઇક અવશ્ય કરીશું. પ્રધાનમંત્રીજી, ખેડૂતોની કટોકટી એ વાસ્તવિકતા છે. મને આનંદ છે કે આ મુલાકાતમાં આપે વાસ્તવિકતાને અવગણી નથી, તમે એનો સામનો કર્યો છે, તમે એના વિશે વાત કરી છે. આપણે આપણું સમગ્ર ભવિષ્ય ચોમાસા સાથે જોડીએ છીએ. આ દેશમાં દર વર્ષે તોળાતા આ સંકટનો ભોગ બનવામાંથી આપણે કેવી રીતે બહાર આવી શકીએ ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: આપણે અહીં જળ વ્યવસ્થાપન ઉપર ભાર મૂકવો જોઈએ. તમે જોયું જ હશે કે પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઇ યોજના હેઠળ અમે પાણીની સમસ્યાઓ ઉપર ભાર મૂક્યો છે. આ દુકાળના દિવસો દરમ્યાન, હું 11 રાજ્યોના વડાઓને અલગ અલગ મળ્યો હતો અને એ દરેક સાથે બેથી ત્રણ કલાક બેઠો હતો. મેં જો તમામ 11 વડાઓ સાથે એક જ 10 મિનિટની બેઠક યોજી હોત, તો પણ આ દેશને એવું લાગત કે પ્રધાનમંત્રી કામ કરી રહ્યા છે. પરંતુ મેં એવું ન કર્યું. હું દરેક રાજ્યના વડાને અલગ અલગ મળ્યો અને તેમના ચોક્કસ પ્રશ્નો અને એ રાજ્યોમાં પાણી માટે અમે શું કરી શકીએ તે સમજ્યો. હું ખુશ છું કે રાજ્ય સરકાર ગમે તે પક્ષ સાથે સંકળાયેલી હોય, તમામ સરકારોનું ધ્યાન આ ઉનાળામાં પાણીને લગતા પ્રશ્નો ઉપર વધુ કેન્દ્રિત છે. આ ચોમાસામાં અમે તેનો લાભ મેળવીશું. જળ સંગ્રહ અને સિંચાઈની વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીને, જળ એકત્ર કરીને તેમજ તેને ખેતરોમાં વાળીને, બધાએ એમ કર્યું છે. માઇક્રો ઇરિગેશન ઉપર ભાર મૂક્યો છે. શેરડીની ખેતી માટે પણ, ખેડૂતો ધીમે ધીમે માઇક્રો ઇરીગેશન તરફ વળી રહ્યા છે, જે અગાઉ પૂરના સંજોગોમાં સિંચાઈ માટે પાણી વાળીને કરવામાં આવતું હતું. ડાંગરના પાકને પુષ્કળ પાણી જોઈએ છે. આજે ખેડૂતોએ ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો છે. જો પાણીની સવલતોને આપણે યોગ્ય રીતે વ્યવસ્થાપન કરીએ તો એક સમસ્યા ઉકેલાઈ જાય. આઝાદી બાદ પહેલી જ વાર અમે પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના લાવ્યા, જે ખેડૂતોની મોટી સંખ્યાને આવરી લેશે. ખેડૂતો ફક્ત બે ટકા ચૂકવવાના છે, ફક્ત બે ટકા, બાકીની જવાબદારી સરકાર લેશે. ખેડૂતોને કવચ મળશે. દાખલા તરીકે, મહારાષ્ટ્રમાં જૂન મહિનામાં અનઅપેક્ષિત વરસાદ પડવાનું અનુમાન છે, ખેડૂતોએ બધી રીતે તૈયાર છે, પરંતુ તેમણે વાવેતરની પ્રક્રિયા શરૂ કરી નથી. હવે જો ઑગસ્ટ મહિના સુધી વરસાદ ન પડે, તો વ્યવહારુ રીતે જોઈએ તો તેમના પાકને કોઈ નુકસાન થાય નહીં, કેમકે તેમણે બીજ વાવ્યાં જ નથી. પરંતુ પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના આ બાબત પણ ધ્યાન ઉપર લે છે અને ખેડૂતોને લાભ મળે છે. બીજું મહત્ત્વપૂર્ણ પાસું એ છે કે એક વખત પાકની લણણી થઈ જાય, એ ખેતરમાંથી ઉતારી લેવામાં આવે અને ખેતરમાં જ રાખવામાં આવ્યા હોય, હવે ધારોકે ખૂબ સારું વર્ષ છે અને પુષ્કળ પાક ઉતર્યો છે, પાકનું 100 ટકા ઉત્પાદન થયું છે, પરંતુ એ ટ્રકમાં ચડાવાયો નથી અને બજારમાં મોકલાયો નથી. અને હવે જો વરસાદ થાય, તો લણણીના 15 દિવસ બાદ પણ એ જે નુકસાન થયું છે, તે પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના હેઠળ કવચ મેળવે છે. રક્ષણનું બીજું સ્તર, ઓછામાં ઓછા પ્રીમિયમ સાથે મહત્તમ કવચ છે. આઝાદી પછી પહેલી જ વાર અમે પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના લાવ્યા છીએ. ત્રીજું, પહેલી જ વાર અમે ઈ-મંડીનો વિચાર લઈને આવ્યા છીએ. ગામડામાં બેઠેલો ખેડૂત પોતાનો પાક દેશના શ્રેષ્ઠ બજારોમાં પોતાના મોબાઈલ ફોન મારફતે વેચી શકે છે. પોતાનો પાક કયા ભાવે વેચવો એ ભાવ ખેડૂત નક્કી કરે છે. અગાઉ, ખેડૂતો પોતાનો પાક ગાડાં કે ટ્રેક્ટરોમાં ભરતા હતા અને 20-25 કિલોમીટર દૂર આવેલી મંડીઓમાં જતા, તે પછી સંગ્રહની સમસ્યાઓને કારણે ઉત્પાદનની કિંમતથી 10 રૂપિયા ઓછા ભાવે પણ તેમણે એ પાક વેચી દેવો પડતો હતો. હવે, ખેડૂત ઘરે બેઠા પાકને કયા ભાવે વેચવો તે જાણે છે.

એ પછીનો મુદ્દો ફૂડ પ્રોસેસિંગ, મૂલ્ય વર્ધનનો છે. અમે ફૂડ પ્રોસેસિંગ ક્ષેત્રે 100 ટકા વિદેશી સીધાં રોકાણને મંજૂરી આપી છે. દાખલા તરીકે, જો ખેડૂત ટામેટાં વેચતો હોય અને કોઈ કંપની ટામેટાંનો કેચઅપ પ્રોસેસ કરતી હોય, તો એનો લાભ મારા ખેડૂતોને મળે છે. કોકા-કોલા, પેપ્સી વગેરે જેવી ઠંડાપીણાં બનાવતી કંપનીઓને મેં વિનંતી કરી છે કે તેઓ પોતાના એરેટેડ પાણીમાં પાંચ ટકા કુદરતી રસ ઉમેરે, ખેડૂતોને એ બજારને ફાયદો થશે અને તેમનાં ફળોનો બગાડ નહીં થાય. આપણી પાસે એક વિસ્તૃત, સમગ્રલક્ષી યોજના હોવી જોઈએ. આપણી કેટલી બધી જમીનને નુકસાન થયેલું છે. અમે સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ લાવ્યા છીએ. અમે જમીનના સ્વાસ્થ્ય માટેનું અભિયાન શરૂ કર્યું છે. એના દ્વારા ખેડૂતને તે જમીનની ફળદ્રુપતા વિશે જાણકારી મળે. ખાતરનો ઉપયોગ કરવો જરૂરી છે કે નહીં, તે ખેડૂત સમજી શકશે. આને કારણે એકંદરે એક હેક્ટર જમીન ધરાવતો એક ખેડૂત રૂા. 15,000થી 20,0000 બચાવે છે. એટલે, અમે વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિઓ દાખલ કરી છે. તમને ખબર હશે કે આપણા દેશમાં ખેડૂતો ઉપર લાઠીચાર્જ થતા હતા, જ્યારે તેઓ યુરિયા ખરીદવા જતા હતા અને તેમણે એ કાળાં બજારમાંથી ખરીદવા પડતા હતા. અમે યુરિયાને 100 ટકા લીમડો ચઢાવેલું કર્યું. અગાઉ યુરિયા રસાયણ બનાવતાં કારખાનાંઓમાં વપરાતું હતું અને ખેડૂતોને નામે સરકારની સબસીડિયરીઓની ચોરી થતી હતી. લીમડાનું આવરણ ચડાવ્યા બાદ, આ યુરિયાનો ઉપયોગ કૃષિ સિવાય અન્ય કોઈ પણ હેતુ માટે કરી શકાતો નથી. લીમડાના આવરણને કારણે જમીનના જે ટુકડા માટે 10 કિલો યુરિયાની જરૂર પડતી હતી, ત્યાં હવે સાત કિલોમાં કામ ચાલી જાય છે. આ તમામ પહેલ કૃષિની દિશામાં છે અને ટૂંક સમયમાં જ તેનાં પરિણામો આવવા લાગશે.

અરનબ: તમને લાગે છે કે ખેડૂતોની સમસ્યાઓ ઉકેલાશે ? મારો સવાલ હતો કે આ દર વર્ષની બાબત નથી, ચોમાસા ઉપરની નિર્ભરતા ઘટશે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: કૃષિ એ રાજ્યનો વિષય છે. ભારત સરકારે પગલાં લીધાં છે, જો કોઈ રાજ્ય સરકાર એનો અમલ કરવાનો ઉત્સાહ બતાવે, તો હું માનું છું કે એમ થશે. મેં તમને કહ્યું તેમ, હું વિવિધ રાજ્યોના વડાઓને મળ્યો હતો અને તેમણે જળને લગતી સમસ્યાઓ માટે ખૂબ કામ કર્યાં છે. જો આ પાર પડશે, તો પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના, જેમાં કેન્દ્ર સરકાર સીધી રીતે સંકળાયેલી છે, તેના ખૂબ લાભ મળશે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, હવે આપના માટે મારા બે સવાલ છે.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: આ ઘણી લાંબી મુલાકાત થઈ ગઈ છે.

અરનબ: હું આ બંને સવાલોને એકસાથે જોડી દઈશ. આપને પણ મુલાકાતની મજા આવી રહી છે અને આપ બોલો છો, તેનો મને પણ આનંદ છે, પ્રધાનમંત્રી જી, કેમકે આવરી લેવા માટે વિશાળ પટ છે અને હું માનું છું કે દર્શકોને પણ આપના વિચારો સાંભાળવા ગમે છે, સાહેબ. જો તમે મને મંજૂરી આપો તો હકીકતમાં ત્રણ સવાલો છે. ખૂબ ટૂંકા સવાલો છે. પહેલો સવાલ છે, પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી, આપના મનમાં કેટલું રાજકારણ ચાલી રહ્યું છે? એ સંદર્ભે કે દરેક પ્રધાનમંત્રી, ખાસ કરીને જે એવા, જે તમારા જેટલા પ્રામાણિક હોય, આગામી મોટા પડકાર તરફ જોતા હોય. શું 2019 ક્યાંયે તમારા મનમાં છે ?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જેમણે મને ગુજરાતમાં જોયો છે, અને જેમણે મને છેલ્લાં બે વર્ષોમાં જોયો છે, જેઓ મને કોઈ પૂર્વગ્રહ વિના જોઈ રહ્યા છે, તેઓને ખબર હશે કે હું રાજકારણથી મુક્ત પ્રધાનમંત્રી છું. તમે ચૂંટણીઓને જરૂરિયાત કહી શકો, અવરોધ કહી શકો અથવા તો જવાબદારી કહી શકો, આપણે એ કરવી જ રહી. હું અનેક સમારોહમાં ભાગ લઉં છું, જુદા જુદા વિસ્તારોમાં જઉં છું, તમે મારી પાસેથી કદી કોઈ રાજકીય ટિપ્પણી નહીં સાંભળી હોય. જો હું સરકારી સમારંભમાં જઉં, તો હું સરકાર સંબંધિત મદ્દાઓ વિશે બોલું છું. જો હું રેલવેના સમારંભમાં જઉં તો હું રેલવે વિશે વાત કરું છું, જો જળ વિશે તો જળ, જો જળ સંસ્થા વિશે, તો જળ સંસ્થા વિશે. મારું ધ્યાન શાસન ઉપર કેન્દ્રિત છે. ફક્ત ચૂંટણીઓ માટે ચાલતી સરકારોને કારણે દેશને ઘણું મોટું નુકસાન થયું છે. સરકારો ચૂંટણીઓ માટે ચાલવી જોઈએ નહીં. સરકાર, સામાન્ય માણસની માગ અને અપેક્ષાઓને પહોંચી વળવાના પ્રામાણિક પ્રયાસો કરતી હોવી જોઈએ. ચૂંટણીઓ માત્ર પેટા પેદાશો છે. આ લોકશાહી છે. જીતું અને હારવું એ તેનો હિસ્સો છે. એને ઉત્તેજન ન આપવું જોઈએ. તમે તાજેતરમાં જોયું હશે કે મેં દરેકને 30મી સપ્ટેમ્બર પહેલા ટેક્સ ભરી દેવા વિનંતી કરી હતી. મેં ગઈકાલે મન કી બાત દરમ્યાન પણ આ વાત કહી હતી. જો કોઈ વ્યક્તિ, જે ફક્ત ચૂંટણીઓ જીતવાથી જ મતલબ ધરાવતો હોય, તેને 30મી સપ્ટેમ્બર પછી તમને કેવી સમસ્યાઓ નડશે, તેની કોઈ ચિંતા હોય ખરી ?

અરનબ: આ પણ એક રીતે ચેતવણી જ હતી.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: આ ચેતવણી છે. આ ચોક્કસ એક ચેતવણી છે. આ ચેતવણી છે. મારી પહેલી ચેતવણી મારી સરકારના અધિકારીઓને છે, જેઓ ધારી ન લે કે નાગરિકો ચોર છે. આ ચેતવણી મેં આપી જ દીધી છે. સૌથી પહેલાં મેં મારા અધિકારીઓને સુવ્યવસ્થિત કર્યા. મને એમાં સારો એવો સમય લાગ્યો. તમને એ સાંભળીને આંચકો લાગશે કે અખંડિતતાને મુદ્દે આવક વેરા વિભાગના 30થી વધુ લોકોને મેં વહેલી નિવૃત્તિ આપી દીધી. આ કોઈ નાની સમસ્યા નથી. 20 વર્ષ સુધી જે લોકોની ટ્રાન્સફર થઈ ન હતી, તેમને ટ્રાન્સફર કર્યા. એટલે, પહેલું, મારું ફોકસ મારા તંત્ર ઉપર છે. બીજું, મેં દેશવાસીઓને પણ જણાવેલું છે કે દેશના ગરીબો માટે, આપણે આપણા દેશના ગરીબો માટે કંઇક આપવું પડશે. લોકોને પ્રત્યેક રૂપિયાનો જવાબ આપવાની જવાબદારી મારી છે. એ નાણાંનો ઉપયોગ હું યોગ્ય જગ્યાએ કરીશ. હું એની ચોરી નહીં થવા દઉં. પરંતુ જો મારે ગરીબોને ઘર આપવાની જરૂર પડે, તો આપણી પાસે આવક જોઈએ. હું વેરા વધારવા નથી માગતો, હું ફક્ત એટલું ઈચ્છું છું કે વેરા પ્રામાણિકપણે ચૂકવવા જોઈએ. વેરા વધારવાની જરૂર નથી. દેશ નાગરિકોને તકલીફો આપ્યા વિના પણ ચાલી શકે છે. હું એ દિશામાં કામ કરી રહ્યો છું. એટલે જ રૂા. 10,000 હોય કે રૂા. 50,000 હોય, 30મી સપ્ટેમ્બર સુધીમાં વેરા ચૂકવવાની એક તક નાગરિકોને આપવામાં આવી છે. જો તેમને લાગતું હોય, કે તેઓ મુખ્ય ધારામાં આવવા માગે છે, તેઓ આવશે જ અને એની ચિંતા કરવી જોઈએ નહીં. 30મી સપ્ટેમ્બર પછી સરકારે પગલાં લેવાં પડશે. મને ચૂંટણીઓની ચિંતા નથી. હું જરૂરી પગલાં લઈશ. હું મારા દેશના ગરીબો માટે કામ કરવા માગું છું.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી જી, આગામી ત્રણ વર્ષ માટે કોઈ યોજનાઓ વિચારી છે? આગામી ત્રણ વર્ષ માટે જો ક્રિકેટ સાથે સરખાવીએ તો, તમારો અત્યાર સુધીનો રન રેટ શો છે અને તમારાં લક્ષ્યાંકોને સર કરવા માટે આગામી ત્રણ વર્ષમાં શું તમારે વધુ ઊંચો રન રેટ રાખવો પડશે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: જુઓ, હું જે ઝડપે આગળ વધી રહ્યો છું, તેને કોઈ આંબી શકે તેમ નથી. હું કદી સંતોષ પામવાનો નથી. જો હું આજે 100ની ઝડપે દોડ્યો હોઉં, તો મારું ધ્યેય 200ની ઝડપે દોડવાનું રાખું છું. હું માનું છું કે વિશ્વ આપણી પાછળ હતું, જે આપણાથી આગળ થઈ ગયું છે. આપણે એ કક્ષાએ પહોંચવા ખૂબ દોડવાનું છે. એટલે, આપણે ગણતરી કરવાની જરૂર નથી. આપણે ફક્ત પૂરેપૂરા પ્રયાસો કરવાના છે. અને મેં મારી જાતને સંપૂર્ણ સમર્પિત કરી છે. હું મારી સમગ્ર સરકારને એ દિશામાં ખેંચી જવા સફળ થયો છું. હું માનું છું કે દેશ પણ આગળ વધવા પ્રતિબદ્ધ છે.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રીજી, એક છેલ્લો સવાલ, તમને સૌથી વધુ શું પ્રોત્સાહિત કરે છે? સૌથી પહેલાં તો, મેં કહ્યું તેમ તમે આ ગતિ જાળવી રાખી શકશો? તમને શું સૌથી વધુ પ્રોત્સાહિત કરે છે અને જો તમે પ્રામાણિકતાપૂર્વક અમારા દર્શકોને જણાવી શકો કે તમારી સૌથી મોટી ચિંતા કઈ છે?

પ્રધાનમંત્રી મોદી: પહેલું તો, હું ચિંતાઓના બોજા હેઠળ જીવતો નથી. સમસ્યાઓ અને પડકારો હોય છે, તમે એને નકારી શકો નહીં. પરંતુ તમારે એ પડકારોને પડકાર ફેંકવાનો છે અને એ પડકારોને ચિંતાઓમાં તબદીલ થવા દેવાના નથી. આ મારો સિદ્ધાંત છે. હું પડકારોને પડકાર ફેંકું છું. મને સમસ્યાઓનો સામનો કરવો ગમે છે. હું એનાથી ભાગી નથી જતો. મારે એ માટે જે કંઈ નુકસાન ભોગવવું પડે, હું ભોગવીશ. પરંતુ હું દેશને અસહાય નહીં છોડું. આ જવાબદારી લેવી જ પડે અને હું એમ કરવાનું ચાલુ રાખીશે. તમામ સારી અને ખરાબ બાતોની જવાબદારી મારી છે. હું કોઈ વાતની દિલગીરી નથી અનુભવતો. હું માનું છું કે દેશના લોકોએ મને જવાબદારી આપી છે અને મારે તે પૂરી કરવી જ રહી. ત્રીજું, હું જ્યારે આપણા દેશમાં ગરીબને જોઉં છું, ત્યારે મને મેં તેમના માટે જે કામ કરવાના હોય, તે કામ યાદ આવે છે. પરમ દિવસે, હું પૂણે ગયો હતો અને શ્રીમાન ચંદ્રકાંતજીને મળ્યો હતો. તેઓ નિવૃત્ત શિક્ષક છે અને 16,000 રૂપિયાનું પેન્શન મેળવે છે. તેમણે સ્વચ્છ અભિયાન માટે દર મહિને    રૂા. 5,000નું દાન કર્યું છે. જો 70 વર્ષના એક વૃધ્ધ નિવૃત્ત શિક્ષક, જેમને પોતાનાં ઘર, પરિવાર, બાળકો છે, પરંતુ તેઓ તેમની ચિંતા કર્યા વિના દેશની ચિંતા કરતા હોય, ત્યારે પ્રધાનમંત્રી તરીકે, મારે ચંદ્રકાંતજી કરતાં હજાર ગણું વધુ કામ કરવું જોઈએ. આ મારી પ્રેરણા છે. આ દેશના લોકો, જે દિવસ-રાત કામ કરે છે, તેઓ મારી પ્રેરણા છે. હું તેમની સામે જોઉં છું અને વધુને વધુ મહેનત કરતો જાઉં છું.

અરનબ: પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીજી, આ અહોભાગ્ય છે. આ ઈન્ટરવ્યુ માટે હું કૃતજ્ઞ છું.

પ્રધાનમંત્ર મોદી: આભાર

અરનબ: અને અમારા તમામ દર્શકો તરફથી નિખાલસપણે વાતચીત કરવા બદલ આપનો આભાર. આ કાર્યક્રમ ફ્રેન્ક્લી સ્પિકિંગ છે અને હું આપનો આભારી છું કે આપ ખૂબ નિખાલસ રહ્યા.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: મારી ફક્ત એક વિનંતી છે કે આમાંથી કોઈ વિવાદ ઊભો કરતા નહીં, તેને બદલે તેનો ઉપયોગ દેશના ભલા માટે કરજો.

અરનબ: મહેરબાની કરીને આવું ન વિચારો. આપનો ખૂબ ખૂબ આભાર.

પ્રધાનમંત્રી મોદી: ખૂબ આભાર, આપનો ખૂબ ખૂબ આભાર.