પીએમઇન્ડિયા

ભૂટાનના પ્રધાનમંત્રી મારા નાના ભાઈ, ફિજીના નાયબ પ્રધાનમંત્રી, ભારતના સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહ, ઈન્ટરનેશનલ કોઓપરેટિવ અલાયન્સના પ્રમુખ, સંયુક્ત રાષ્ટ્રના તમામ પ્રતિનિધિઓ, સમગ્ર વિશ્વમાંથી આવેલા સહકારી વિશ્વ સાથે સંકળાયેલા તમામ મિત્રો, દેવીઓ અને સજ્જનો.

આજે જ્યારે હું તમને બધાનું સ્વાગત કરી રહ્યો છું, ત્યારે તમારું સ્વાગત કરવામાં હું એકલો નથી અને હું એકલો આ કરી પણ શકું નહીં. હું ભારતના કરોડો ખેડૂતો, ભારતના કરોડો પશુપાલકો, ભારતના પશુપાલકો, માછીમારો, ભારતના 800 હજાર એટલે કે 8 લાખથી વધુ સહકારી સંસ્થાઓ, સો મિલિયન એટલે કે સ્વ-સહાય જૂથો સાથે સંકળાયેલી 10 કરોડ મહિલાઓ અને ભારતના લોકો જેઓ ટેક્નોલોજી સાથે સહકારને જોડે છે, બધા વતી હું તમારું ભારતમાં સ્વાગત કરું છું.

ઈન્ટરનેશનલ કોઓપરેટિવ એલાયન્સની વૈશ્વિક પરિષદ ભારતમાં પ્રથમ વખત આયોજિત કરવામાં આવી રહી છે. હાલમાં અમે ભારતમાં સહકારી ચળવળને નવું વિસ્તરણ આપી રહ્યા છીએ. મને પૂરો વિશ્વાસ છે કે આ પરિષદ દ્વારા આપણને ભારતની ભાવિ સહકારી યાત્રા માટે જરૂરી સૂઝ મળશે અને સાથે જ વૈશ્વિક સહકારી ચળવળને 21મી સદી માટે નવા સાધનો પણ મળશે અને ભારતના અનુભવોમાંથી નવી ભાવના મળશે. વર્ષ 2025ને આંતરરાષ્ટ્રીય સહકારી વર્ષ તરીકે જાહેર કરવા બદલ હું સંયુક્ત રાષ્ટ્રને પણ અભિનંદન આપું છું.

મિત્રો,

વિશ્વ માટે, સહકારી સંસ્થાઓ એક મોડેલ છે, પરંતુ ભારત માટે, સહકારી એ સંસ્કૃતિનો આધાર છે, જીવનશૈલી છે. આપણા વેદોએ કહ્યું છે – સન ગચ્છધ્વમ સન વદધ્વમ એટલે કે આપણે બધા સાથે મળીને આગળ વધીએ, સમાન શબ્દો બોલીએ. આપણા ઉપનિષદો કહે છે – સર્વ સંતુ સુખિન: તેનો અર્થ એ છે કે દરેક વ્યક્તિ ખુશ હોવી જોઈએ. અમારી પ્રાર્થનામાં પણ સહઅસ્તિત્વ રહ્યું છે. સંઘ અને સહ, આ ભારતીય જીવનના મૂળભૂત તત્વો છે. આપણી કુટુંબ વ્યવસ્થાનો પણ આ આધાર છે. અને આ સહકારી સંસ્થાઓની ઉત્પત્તિ પણ છે. આ સહકારની ભાવનાથી ભારતીય સભ્યતાનો વિકાસ થયો છે.

મિત્રો,

સહકારથી આપણા સ્વાતંત્ર્ય ચળવળને પણ પ્રેરણા મળી છે. આનાથી ન માત્ર આર્થિક સશક્તીકરણમાં મદદ મળી પરંતુ સ્વતંત્રતા સેનાનીઓને એક સામૂહિક મંચ પણ પૂરો પાડવામાં આવ્યો. મહાત્મા ગાંધીના ગ્રામ સ્વરાજે ફરીથી સમુદાયની ભાગીદારીને નવી ઊર્જા આપી. તેમણે ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગ જેવા ક્ષેત્રોમાં સહકાર દ્વારા એક નવી ચળવળ ઊભી કરી. અને આજે આપણી સહકારી સંસ્થાઓએ ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગને મોટી બ્રાન્ડ કરતાં પણ આગળ લઈ ગયા છે. આઝાદીના એ જ સમયગાળામાં સરદાર પટેલે પણ ખેડૂતોને એક કર્યા અને દૂધ સહકારી મંડળીઓ દ્વારા આઝાદીની ચળવળને નવી દિશા આપી. સ્વતંત્રતા ક્રાંતિમાંથી જન્મેલી અમૂલ આજે ટોચની વૈશ્વિક ફૂડ બ્રાન્ડ્સમાંની એક છે. આપણે કહી શકીએ કે, ભારતમાં સહકાર વિચારથી ચળવળ, ચળવળથી ક્રાંતિ અને ક્રાંતિથી સશક્તીકરણ તરફનો પ્રવાસ કરે છે.

મિત્રો,

આજે ભારતમાં આપણે સરકાર અને સહકારની શક્તિને જોડીને ભારતને વિકસિત બનાવવામાં વ્યસ્ત છીએ. અમે સહકાર દ્વારા સમૃદ્ધિના મંત્રને અનુસરી રહ્યા છીએ. આજે ભારતમાં 8 લાખ એટલે કે 8 લાખ હજાર સહકારી મંડળીઓ છે. એટલે કે વિશ્વની દરેક ચોથી સહકારી મંડળી આજે ભારતમાં છે. અને માત્ર સંખ્યા જ નહીં, તેમનો અવકાશ પણ એટલો જ વૈવિધ્યસભર અને વિશાળ છે. કો-ઓપરેટિવ્સ ગ્રામીણ ભારતનો લગભગ 98 ટકા આવરી લે છે. લગભગ 30 કરોડ-ત્રણસો મિલિયન લોકો…એટલે કે વિશ્વના દર પાંચમાંથી એક વ્યક્તિ અને ભારતમાં દર પાંચમાંથી એક ભારતીય સહકારી ક્ષેત્ર સાથે સંકળાયેલો છે. ખાંડ હોય, ખાતર હોય, મત્સ્યઉદ્યોગ હોય, દૂધ ઉત્પાદન હોય… આવા અનેક ક્ષેત્રોમાં સહકારી સંસ્થાઓની મોટી ભૂમિકા હોય છે.

છેલ્લા દાયકાઓમાં અર્બન કોઓપરેટિવ બેંકિંગ અને હાઉસિંગ કોઓપરેટિવનો પણ ભારતમાં ઘણો વિસ્તરણ થયો છે. આજે ભારતમાં લગભગ બે લાખ એટલે કે 2 લાખ હાઉસિંગ કો-ઓપરેટિવ સોસાયટીઓ છે. પાછલા વર્ષોમાં, અમે સહકારી બેંકિંગ ક્ષેત્રને પણ મજબૂત બનાવ્યું છે અને તેમાં સુધારાઓ લાવ્યા છે. આજે, લગભગ રૂ. 12 લાખ કરોડ… દેશભરની સહકારી બેંકોમાં 12 ટ્રિલિયન રૂપિયા જમા છે. સહકારી બેંકોને મજબૂત કરવા અને તેમનામાં વિશ્વાસ વધારવા માટે અમારી સરકારે ઘણા સુધારા કર્યા છે. અગાઉ આ બેંકો ભારતીય રિઝર્વ બેંક-આરબીઆઈના કાર્યક્ષેત્રની બહાર હતી, અમે તેમને આરબીઆઈના દાયરામાં લાવ્યા છીએ. અમે આ બેંકોમાં થાપણો પરનું વીમા કવચ પણ થાપણકર્તા દીઠ રૂ. 5 લાખ સુધી વધારી દીધું છે. સહકારી બેંકોમાં પણ ડિજિટલ બેંકિંગનો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ પ્રયાસોથી ભારતની સહકારી બેંકો પહેલા કરતા વધુ સ્પર્ધાત્મક અને પારદર્શક બની છે.

મિત્રો,

ભારત તેના ભાવિ વિકાસમાં સહકારી સંસ્થાઓની વિશાળ ભૂમિકા જુએ છે. તેથી, વર્ષોથી, અમે સહકારી સંબંધિત સમગ્ર ઇકોસિસ્ટમને બદલવા માટે કામ કર્યું છે, ભારતે ઘણા સુધારા કર્યા છે. અમારો પ્રયાસ સહકારી મંડળીઓને બહુહેતુક બનાવવાનો છે. આ ધ્યેય સાથે, ભારત સરકારે એક અલગ સહકારી મંત્રાલય બનાવ્યું… સહકારી મંડળીઓને બહુહેતુક બનાવવા માટે નવા મોડલ બાયલો બનાવવામાં આવ્યા. અમે IT સક્ષમ ઇકો સિસ્ટમ સાથે સહકારી મંડળીઓને જોડી છે. આને જિલ્લા અને રાજ્ય સ્તરે સહકારી બેંકિંગ સંસ્થાઓ સાથે જોડવામાં આવ્યા છે. આજે આ સમિતિઓ ભારતમાં ખેડૂતોને સ્થાનિક ઉકેલો પૂરા પાડતા કેન્દ્રો ચલાવી રહી છે. આ સહકારી મંડળીઓ પેટ્રોલ અને ડીઝલના છૂટક આઉટલેટ ચલાવે છે. ઘણા ગામડાઓમાં આ સહકારી મંડળીઓ પાણી વ્યવસ્થાપનનું કામ પણ જોઈ રહી છે. સહકારી મંડળીઓ ઘણા ગામડાઓમાં સોલાર પેનલ લગાવવાનું કામ કરી રહી છે. આજે વેસ્ટ ટુ એનર્જી ના મંત્ર સાથે કો-ઓપરેટિવ સોસાયટીઓ પણ ગોબરધન યોજનામાં મદદ કરી રહી છે. એટલું જ નહીં, સહકારી મંડળીઓ હવે ગામડાઓમાં સામાન્ય સેવા કેન્દ્રોના રૂપમાં ડિજિટલ સેવાઓ પણ પૂરી પાડી રહી છે. અમારો પ્રયાસ છે કે આ સહકારી મંડળીઓ શક્ય તેટલી મજબૂત બને અને તેમના સભ્યોની આવક પણ વધે.

મિત્રો,

હવે અમે એવા 2 લાખ ગામોમાં બહુહેતુક સહકારી મંડળીઓ બનાવી રહ્યા છીએ, જ્યાં હાલમાં કોઈ સોસાયટી નથી. અમે મેન્યુફેક્ચરિંગથી લઈને સર્વિસ સેક્ટરમાં સહકારી સંસ્થાઓનો વિસ્તાર કરી રહ્યા છીએ. ભારત આજે સહકારી ક્ષેત્રમાં વિશ્વની સૌથી મોટી અનાજ સંગ્રહ યોજના પર કામ કરી રહ્યું છે. આ યોજના અમારી સહકારી સંસ્થાઓ દ્વારા પણ ચલાવવામાં આવી રહી છે. આ અંતર્ગત સમગ્ર ભારતમાં આવા વેરહાઉસ બનાવવામાં આવી રહ્યા છે જેમાં ખેડૂતો પોતાનો પાક રાખી શકે છે. આનો સૌથી વધુ ફાયદો નાના ખેડૂતોને થશે.

મિત્રો,

અમે અમારા નાના ખેડૂતોને FPO એટલે કે ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનના રૂપમાં સંગઠિત કરી રહ્યા છીએ. સરકાર નાના ખેડૂતોના આ FPO ને જરૂરી નાણાકીય સહાય પણ આપી રહી છે. આવા લગભગ 9 હજાર એફપીઓએ કામ કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. અમારો પ્રયાસ અમારી ફાર્મ કો-ઓપરેટિવ માટે એક મજબૂત પુરવઠો અને મૂલ્ય શૃંખલા બનાવવાનો છે, ખેતરથી રસોડા સુધી, ખેતરથી બજાર સુધી. આ માટે અમે આધુનિક ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છીએ. અમે સહકારી સંસ્થાઓને તેમના ઉત્પાદનોને ડિજિટલ કોમર્સ માટે ઓપન નેટવર્ક- ONDC જેવા જાહેર ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ દ્વારા વેચવા માટે એક નવું માધ્યમ પ્રદાન કરી રહ્યા છીએ. આ દ્વારા, અમારી કો-ઓપરેટિવ્સ સૌથી ઓછી કિંમતે ગ્રાહકોને સીધા ઉત્પાદનો પહોંચાડે છે. સરકાર દ્વારા બનાવવામાં આવેલ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ GeM એટલે કે સરકારી ઈ-માર્કેટપ્લેસએ પણ સહકારી મંડળીઓને ઘણી મદદ કરી છે.

મિત્રો,

આ સદીમાં વૈશ્વિક વિકાસમાં મહિલાઓની ભાગીદારી એક વિશાળ પરિબળ બનવા જઈ રહી છે. દેશ અને સમાજ મહિલાઓને જેટલી વધુ ભાગીદારી આપશે તેટલી જ ઝડપથી તેનો વિકાસ થશે. આજે ભારતમાં મહિલા નેતૃત્વ વિકાસનો યુગ છે, અમે આના પર ઘણું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યા છીએ અને સહકારી ક્ષેત્રમાં પણ મહિલાઓની મોટી ભૂમિકા છે. આજે, ભારતના સહકારી ક્ષેત્રમાં મહિલાઓની ભાગીદારી 60 ટકાથી વધુ છે. ઘણી મહિલા સહકારી સંસ્થાઓ આજે આ ક્ષેત્રની તાકાત છે.

મિત્રો,

સહકારી સંસ્થાઓના સંચાલનમાં મહિલાઓની ભાગીદારી વધારવાનો અમારો પ્રયાસ છે. આ માટે અમે મલ્ટી સ્ટેટ કો-ઓપરેટિવ સોસાયટી એક્ટમાં સુધારો કર્યો છે. હવે મલ્ટી-સ્ટેટ કો-ઓપરેટીવ સોસાયટીના બોર્ડમાં મહિલા ડિરેક્ટર્સ રાખવાનું ફરજિયાત કરવામાં આવ્યું છે. એટલું જ નહીં, સમાજને વધુ સમાવેશી બનાવવા માટે, વંચિત વર્ગ માટે અનામતની વ્યવસ્થા પણ કરવામાં આવી છે.

મિત્રો,

તમે ભારતમાં સ્વ-સહાય જૂથોના રૂપમાં એક ખૂબ જ મોટી ચળવળ વિશે પણ સાંભળ્યું હશે. મહિલા સહભાગિતાથી લઈને મહિલા સશક્તીકરણ સુધીનું આ એક મોટું આંદોલન છે. આજે ભારતની 10 કરોડ અથવા 100 મિલિયન મહિલાઓ સ્વ-સહાય જૂથોની સભ્ય છે. છેલ્લા દાયકામાં, સરકારે આ સ્વ-સહાય જૂથોને 9 લાખ કરોડ રૂપિયા એટલે કે નવ ટ્રિલિયન રૂપિયાની સસ્તી લોન આપી છે. જેના કારણે આ સ્વ-સહાય જૂથોએ ગામડાઓમાં મોટી સંપત્તિ ઉભી કરી છે. આજે, આ વિશ્વના ઘણા દેશો માટે મહિલા સશક્તીકરણનું એક મોટું મોડેલ બની શકે છે.

મિત્રો,

21મી સદીમાં, સમય આવી ગયો છે કે આપણે સૌ સાથે મળીને વૈશ્વિક સહકારી ચળવળની દિશા નક્કી કરીએ. આપણે સહયોગી નાણાકીય મોડલ વિશે વિચારવું પડશે, જે સહકારી સંસ્થાઓના ધિરાણને સરળ અને પારદર્શક બનાવે છે. નાની અને આર્થિક રીતે નબળી સહકારી સંસ્થાઓને આગળ ધપાવવા માટે નાણાકીય સંસાધનોનું એકત્રીકરણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આવા વહેંચાયેલ નાણાકીય પ્લેટફોર્મ મોટા પ્રોજેક્ટને ભંડોળ પૂરું પાડવા અને સહકારી સંસ્થાઓને લોન આપવાનું માધ્યમ બની શકે છે. અમારી સહકારી સંસ્થાઓ પ્રાપ્તિ, ઉત્પાદન અને વિતરણમાં ભાગ લઈને પુરવઠા શૃંખલામાં પણ સુધારો કરી શકે છે.

મિત્રો,

આજે બીજા વિષય પર મંથન કરવાની જરૂર છે. શું આપણે વૈશ્વિક સ્તરે આવી મોટી નાણાકીય સંસ્થાઓ બનાવી શકીએ છીએ, જે સમગ્ર વિશ્વમાં સહકારી સંસ્થાઓને ધિરાણ આપી શકે? ICA તેની જગ્યાએ તેની ભૂમિકા સારી રીતે ભજવી રહી છે, પરંતુ ભવિષ્યમાં તે વધુ આગળ વધવું જરૂરી છે. વિશ્વની વર્તમાન પરિસ્થિતિ સહકારી ચળવળ માટે મોટી તક બની શકે છે. આપણે સહકારી સંસ્થાઓને વિશ્વમાં અખંડિતતા અને પરસ્પર આદરના ધ્વજ વાહક બનાવવાની છે. આ માટે આપણે આપણી નીતિઓમાં નવીનતા અને વ્યૂહરચના ઘડવી પડશે. સહકારી સંસ્થાઓને આબોહવા સ્થિતિસ્થાપક બનાવવા માટે, તેમને પરિપત્ર અર્થતંત્ર સાથે જોડવા જોઈએ. કો-ઓપરેટિવમાં સ્ટાર્ટ-અપને આપણે કેવી રીતે પ્રોત્સાહન આપી શકીએ તેની પણ ચર્ચા કરવી જરૂરી છે.

મિત્રો,

ભારત માને છે કે વૈશ્વિક સ્તરે સહકાર દ્વારા નવી ઉર્જા મળી શકે છે. સહકારી સંસ્થાઓ ખાસ કરીને ગ્લોબલ સાઉથના દેશોને તેમની જરૂરિયાત મુજબનો વિકાસ હાંસલ કરવામાં મદદ કરી શકે છે. તેથી, આજે આપણે સહકારી સંસ્થાઓના આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગ માટે નવા માર્ગો અને નવીનતાઓ બનાવવા પડશે. અને મને આમાં આ કોન્ફરન્સની વિશાળ ભૂમિકા દેખાય છે.

મિત્રો,

ભારત આજે સૌથી ઝડપથી વિકસતું અર્થતંત્ર છે. અમારો ઉદ્દેશ્ય, ઉચ્ચ જીડીપી વૃદ્ધિની સાથે, તેનો લાભ સૌથી ગરીબ લોકો સુધી પહોંચાડવાનો પણ છે. વિશ્વ માટે માનવ કેન્દ્રિત દ્રષ્ટિકોણથી વૃદ્ધિને જોવી પણ મહત્વપૂર્ણ છે. ભારતનો ઉદ્દેશ્ય એ છે કે દેશમાં હોય કે વૈશ્વિક સ્તરે, આપણા દરેક કાર્યમાં માનવકેન્દ્રીતા પ્રવર્તે. જ્યારે કોવિડની આટલી મોટી કટોકટી સમગ્ર માનવતા પર આવી ત્યારે પણ અમે આ જોયું. પછી આપણે વિશ્વની તે વસ્તી સાથે ઉભા છીએ, તે દેશો સાથે ઉભા છીએ જેની પાસે સંસાધનો નથી. આમાંના ઘણા દેશો ભારતની સાથે ગ્લોબલ સાઉથના હતા, જેની સાથે ભારતે દવાઓ અને રસીઓ શેર કરી. તે સમયે આર્થિક સૂઝએ કહ્યું કે આપણે તે પરિસ્થિતિનો લાભ લેવો જોઈએ. પણ માનવતાની લાગણીએ કહ્યું…ના…તે રસ્તો સાચો નથી. સેવા જ એકમાત્ર રસ્તો હોવો જોઈએ. અને અમે નફાનો નહીં પણ માનવતાનો માર્ગ પસંદ કર્યો.

મિત્રો,

સહકારી સંસ્થાઓનું મહત્વ માત્ર માળખા, નિયમો અને નિયમોમાં રહેલું નથી. આના દ્વારા સંસ્થાઓની રચના થઈ શકે છે, કાયદાઓ, નિયમો, બંધારણો, સંસ્થાઓની રચના થઈ શકે છે, તેનો વિકાસ અને વિસ્તરણ પણ થઈ શકે છે. પરંતુ સૌથી મહત્વની બાબત છે સહકારની ભાવના. આ સહકારી ભાવના આ ચળવળની પ્રાણશક્તિ છે. આ સહકારની સંસ્કૃતિમાંથી આવે છે. મહાત્મા ગાંધી કહેતા હતા કે સહકારી સંસ્થાઓની સફળતા તેમની સંખ્યા પર આધારિત નથી પરંતુ તેમના સભ્યોના નૈતિક વિકાસ પર આધારિત છે. જ્યારે નૈતિકતા હશે ત્યારે માનવતાના હિતમાં જ યોગ્ય નિર્ણયો લેવામાં આવશે. મને વિશ્વાસ છે કે અમે આંતરરાષ્ટ્રીય સહકારી વર્ષમાં આ ભાવનાને મજબૂત કરવા માટે સતત કામ કરીશું. ફરી એકવાર હું તમને બધાને અભિનંદન આપું છું અને તમને શુભેચ્છા પાઠવું છું. આ પાંચ દિવસીય સમિટમાં વિવિધ વિષયો પર ચર્ચા કરીને અમૃતનો ઉદય થશે જે સમાજના દરેક વર્ગને, વિશ્વના દરેક દેશને સહકારની ભાવના સાથે આગળ વધવાની શક્તિ આપશે અને સમૃદ્ધિ આપશે. આ લાગણી સાથે, હું તમને બધાને ખૂબ ખૂબ શુભેચ્છા પાઠવું છું.

આભાર.

AP/IJ/GP/JD