પીએમઇન્ડિયા

મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રી આદરણીય નવીનચંદ્ર રામગુલામ, જીસીએસકે, એફઆરસીપી અને ભારતના પ્રધાનમંત્રી મહામહિમ શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 11થી 12 માર્ચ, 2025 સુધી મોરેશિયસની સત્તાવાર મુલાકાત દરમિયાન મોરેશિયસ અને ભારત વચ્ચેના દ્વિપક્ષીય સંબંધોના તમામ પાસા પર વિસ્તૃત અને ફળદાયક ચર્ચાઓ કરી હતી.

11 માર્ચ, 2025ના રોજ યોજાયેલી દ્વિપક્ષીય બેઠક દરમિયાન બંને નેતાઓએ પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો કે, ઇતિહાસ, ભાષા, સંસ્કૃતિ, વારસો, સગપણ અને મૂલ્યોનાં સહિયારા જોડાણને જોતાં મોરેશિયસ અને ભારત વિશિષ્ટ સંબંધ ધરાવે છે, જે અજોડ છે. તેમણે વધુમાં સ્વીકાર્યું હતું કે, મોરેશિયસ–ભારત વચ્ચેનાં સંબંધો, જે લોકોથી લોકો વચ્ચેનાં આદાન–પ્રદાન અને સાંસ્કૃતિક આદાન–પ્રદાન સાથે જોડાયેલાં છે, તે છેલ્લાં કેટલાંક દાયકાઓમાં એક વ્યાપક વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીમાં એક મજબૂતથી બીજી તાકાતમાં વિકસ્યાં છે, જે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં વ્યાપ ધરાવે છે. તથા બંને દેશો, તેમનાં લોકો અને હિંદ મહાસાગરનાં વિસ્તૃત ક્ષેત્રને લાભદાયી છે.

મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ આઝાદીના સમયથી મોરેશિયસના સામાજિક–આર્થિક વિકાસમાં ભારતની ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો. ભારતે દરેક સમયે મોરેશિયસને સતત ટેકો આપ્યો છે તેની નોંધ લઈને મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ ભવિષ્યનાં વિકાસને પહોંચી વળવા બંને દેશો વચ્ચે અસ્તિત્વ ધરાવતી દ્વિપક્ષીય ભાગીદારીને વધારે ગાઢ બનાવવાની કટિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી.

ભારતનાં પ્રધાનમંત્રીએ માર્ચ, 2015માં મોરેશિયસની તેમની અગાઉની મુલાકાતને યાદ કરીને ભારતનાં વિઝન સાગર એટલે કે સુરક્ષા અને વિકાસ માટે તમામ ક્ષેત્રમાંનું અનાવરણ કર્યું હતું. તેમણે વિઝન સાગરને સાકાર કરવા માટે મોરેશિયસ મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગીદાર બની રહ્યું છે એ વાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમજ દ્વિપક્ષીય સંબંધોને આગળ વધારવામાં મોરેશિયસ સરકાર દ્વારા વિસ્તૃત સહકારની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે વધુમાં નોંધ્યું હતું કે, મોરેશિયસ ભારતનાં વિઝન સાગર, તેના પડોશી પ્રથમ અભિગમ અને વૈશ્વિક દક્ષિણ પ્રત્યેની તેની કટિબદ્ધતાનાં સંગમ પર ઊભું છે તથા બંને દેશોનાં સહિયારા લાભ માટે આ નીતિઓને આગળ વધારવામાં મોરેશિયસની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો.

દ્વિપક્ષીય સંબંધોની તાકાત અને વિશિષ્ટતા પર ભાર મૂકીને બંને નેતાઓ સંમત થયા હતા કે હવે આ સંબંધને વધુ માર્ગદર્શન અને અભિગમ પ્રદાન કરવાનો તથા તેને સંવર્ધિત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીમાં પરિવર્તિત કરવાનો સમય આવી ગયો છે.

રાજકીય આદાન–પ્રદાન

બંને નેતાઓએ સ્વીકાર્યું હતું કે, તેમનાં દ્વિપક્ષીય સંબંધો વિવિધ સ્તરે ઉચ્ચ કક્ષાનો વિશ્વાસ અને પારસ્પરિક સમજણ ધરાવે છે. જે બંને દેશો વચ્ચે નિયમિતપણે ઉચ્ચ સ્તરીય આદાનપ્રદાન અને મુલાકાતો દ્વારા પૂરક બને છે. ભારતના જી20 પ્રેસિડેન્સી હેઠળ ગેસ્ટ કન્ટ્રી તરીકે મોરેશિયસની ભાગીદારીથી તમામ ક્ષેત્રોમાં સંબંધો વધુ ગાઢ બન્યા છે. તેની નોંધ લઈને બંને નેતાઓએ આ જોડાણો ચાલુ રાખવાની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરી હતી.

ક્ષમતા નિર્માણના ક્ષેત્ર સહિત બંને દેશોની સંસદો વચ્ચે ચાલી રહેલી ચર્ચાને આવકારતા, બંને નેતાઓ સંસદીય કાર્યવાહી પર શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ વહેંચવા પર સહકારને મજબૂત કરવા સંમત થયા હતા. વધુમાં, તેઓ બંને દેશોના સાંસદો વચ્ચે આદાનપ્રદાનને સઘન બનાવવા સંમત થયા હતા.

વિકાસલક્ષી ભાગીદારી

બંને નેતાઓએ નોંધ્યું હતું કે, ભારત આઝાદી પછી મોરેશિયસ માટે વિકાસમાં અગ્રણી ભાગીદાર રહ્યું છે અને તેણે તેની માળખાગત સુવિધાઓ અને વિકાસલક્ષી જરૂરિયાતોમાં નોંધપાત્ર પ્રદાન કર્યું છે. ભારત–મોરેશિયસ મેટ્રો એક્સપ્રેસ પ્રોજેક્ટ, નવી સુપ્રીમ કોર્ટની ઇમારત, નવી ઇએનટી હોસ્પિટલ, 956 સોશિયલ હાઉસિંગ યુનિટ્સ અને શૈક્ષણિક ટેબ્લેટ્સ જેવા કેટલાક હાઇ પ્રોફાઇલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સના સફળતાપૂર્વક અમલીકરણમાં ભારતના સમર્થનને રેખાંકિત કરતા, મોરેશિયસના વડા પ્રધાને ભારતની સહાયથી ચાલતા પ્રોજેક્ટ્સ માટે આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો. જે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં મોરેશિયસ લેન્ડસ્કેપનો ભાગ છે અને વર્ષોથી મોરેશિયસના તમામ વર્ગોને લાભ આપ્યો છે.

બંને નેતાઓએ અગલેગામાં ભારતની સહાયથી વિકસાવવામાં આવેલા નવા રનવે અને જેટીનાં લાભનો સ્વીકાર કર્યો હતો. તેમજ તાજેતરમાં અગાલેગામાં મોરિશિયસ લોકો માટે ચિડો ચક્રવાત પછી આપાતકાલીન માનવતાવાદી સહાયની જોગવાઈ કરવાની દિશામાં એની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકાનો પણ સ્વીકાર કર્યો હતો. મોરેશિયસના વડા પ્રધાને પુનર્વસન માટે મોરેશિયસ સરકારના પ્રયત્નોમાં સહાય કરવા માટે પરિવહન વિમાનો અને જહાજોની તૈનાતી સહિત સમયસર અને ઝડપી સહાય માટે ભારત સરકારનો આભાર માન્યો હતો. આમ જરૂરિયાતના સમયે મોરેશિયસ માટે ‘ફર્સ્ટ રિસ્પોન્ડર‘ તરીકે ભારતની ભૂમિકાની પુષ્ટિ કરી હતી. મોરેશિયસના વડા પ્રધાને ભારતના પ્રધાનમંત્રીની અગલેગાના વિકાસમાં તેના રહેવાસીઓના કલ્યાણ અને લાભ માટે સહાયને આવકારી હતી.

બંને નેતાઓએ રેનલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ યુનિટ, ફોરેન્સિક સાયન્સ લેબોરેટરી, નેશનલ આર્કાઈવ્ઝ એન્ડ લાઇબ્રેરી અને સિવિલ સર્વિસ કોલેજ જેવા ચાલુ માળખાગત પ્રોજેક્ટ્સ તેમજ સમગ્ર મોરેશિયસમાં ફેલાયેલા હાઈ ઈમ્પેક્ટ કમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ્સના મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો તથા તેને સમયસર પૂર્ણ કરવા માટે તેમના સંપૂર્ણ સાથસહકારની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી.

ભારતની સહાયથી જન–કેન્દ્રિત વિકાસલક્ષી સહાયથી મોરેશિયસના મૈત્રીપૂર્ણ લોકોને નક્કર લાભ થાય છે અને મોરેશિયસના સામાજિક–આર્થિક વિકાસમાં પ્રદાન થાય છે. એ બાબતને ધ્યાનમાં રાખીને બંને નેતાઓએ આ બાબતે સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી કે:

i. 100-ઇલેક્ટ્રિક બસોની સમયસર ડિલિવરી અને સંલગ્ન ચાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની દિશામાં કામ કરવું;

ii. હાઈ ઈમ્પેક્ટ કોમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ્સના બીજા તબક્કાનો અમલ;

iii. બંને પક્ષો વચ્ચે પ્રથમ આઈએનઆર આધારિત લાઇન ઑફ ક્રેડિટ સમજૂતી અંતર્ગત મોરેશિયસમાં 100 કિલોમીટરની પાણીની પાઇપલાઇનને બદલવાનો અમલ શરૂ કરવો;

iv. મોરેશિયસ સરકાર દ્વારા ઓળખી કાઢવામાં આવનારી સાઇટ પર નવા સંસદ ભવન પર ચર્ચાને આખરી ઓપ આપવો અને ભારતની અનુદાન સહાય સાથે આ પ્રોજેક્ટના અમલીકરણ માટે માળખાગત સમજણને અંતિમ સ્વરૂપ આપવું; અને

v. ગંગા તળાવ આધ્યાત્મિક અભયારણ્યના પુનર્વિકાસ પર ચર્ચાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવું અને ભારતની અનુદાન સહાય સાથે આ પ્રોજેક્ટના અમલીકરણ માટે અંતિમ રૂપરેખા સમજૂતી;

vi. મોરેશિયસ સરકારની જરૂરિયાતો અને પ્રાથમિકતાઓ અનુસાર, વિકાસ સહકારના નવા ક્ષેત્રોની શોધ કરવી.

માનવ સંસાધન વિકાસ અને ક્ષમતા નિર્માણ

12. ભારતે મોરેશિયસની ક્ષમતા નિર્માણ અને તાલીમની જરૂરિયાતો તથા મોરેશિયસની માનવ સંસાધન વિકાસની જરૂરિયાતોમાં તેની રચનાત્મક ભૂમિકા માટે હંમેશા પ્રદાન કર્યું છે તેની નોંધ લઈને બંને નેતાઓએ આ બાબતો પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી. ભારત સરકારના આઈટીઈસી માળખાગત કાર્ય અને વિશિષ્ટ તાલીમ કાર્યક્રમો એમ બંને હેઠળ ક્ષમતા નિર્માણની ચાલુ રહેલી પહેલોને જાળવી રાખવા માટે બંને નેતાઓએ પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી. પાંચ વર્ષના ગાળામાં ભારતમાં નેશનલ સેન્ટર ફોર ગુડ ગવર્નન્સ મારફતે મોરેશિયસના 500 સનદી અધિકારીઓ માટે કસ્ટમાઇઝ્ડ ટ્રેનિંગ પ્રોગ્રામનો અમલ કરવો;

ii. શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓના આદાન–પ્રદાન અને સતત સહકાર અને વહેંચણી માટે સિવિલ સર્વિસ કોલેજ, ફોરેન્સિક સાયન્સ લેબોરેટરી અને નેશનલ આર્કાઈવ્ઝ એન્ડ લાઇબ્રેરી વચ્ચે ભારતમાં પ્રસ્તુત પ્રીમિયર સંસ્થાઓ સાથે સંસ્થાગત જોડાણો ઊભા કરવા;

iii. મોરેશિયસ સરકારને તેની કાર્યકારી જરૂરિયાતો માટે મદદ કરવા માટે સલાહકારો અને / અથવા તકનીકી નિષ્ણાતોની સતત પ્રતિનિયુક્તિને ટેકો આપવો;

iv. સમજૂતીકરાર (એમઓયુ) મારફતે સુષ્મા સ્વરાજ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ફોરેન સર્વિસમાં ક્ષમતા નિર્માણ કાર્યક્રમને સંસ્થાગત સ્વરૂપ આપીને મોરેશિયસના રાજદ્વારીઓ માટે વર્તમાન તાલીમ જોડાણને વધારવું અને તેને મજબૂત કરવું અને

iv. મોરેશિયસની જરૂરિયાતો અને પ્રાથમિકતા અનુસાર સિવિલ, પોલીસ, સંસદીય, કસ્ટમ્સ, કાયદાકીય, સ્વાસ્થ્ય અને અન્ય ક્ષેત્રોમાં મોરેશિયસના અધિકારીઓ માટે વધુ તાલીમ કાર્યક્રમોની સંભાવનાઓ ચકાસવી.

અંતરિક્ષ અને આબોહવામાં પરિવર્તન

બંને નેતાઓ સંમત થયા હતા કે, અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં ચાલી રહેલા સહકારથી બંને દેશોને ઘણો લાભ થયો છે. તથા મોરેશિયસ સાથે ભારતનાં વિશેષ સંબંધોનાં મહત્ત્વને પ્રતિબિંબિત કરે છે. મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ મોરેશિયસ માટે ઉપગ્રહના સંયુક્ત વિકાસમાં સાથસહકાર આપવા બદલ ભારત સરકારની પ્રશંસા કરી હતી અને સ્વીકાર્યું હતું કે, આ સહકાર મોરેશિયસને તેની વિકાસલક્ષી સફરમાં ભારતના અતૂટ સાથસહકારનો પુરાવો છે. અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં સહયોગને વધુ ગાઢ બનાવવા માટે તેઓ આ બાબતે સંમત થયા હતા:

i. ભારત–મોરેશિયસ ઉપગ્રહના સફળ વિકાસ અને પ્રક્ષેપણ માટે નજીકથી કામ કરવું, જેમાં મોરેશિયસના વૈજ્ઞાનિકો અને ભારતીય અવકાશ અનુસંધાન સંગઠનના નિષ્ણાતો માટે જરૂરી તાલીમ સામેલ છે.

ii. મોરિશિયસમાં વિવિધ અસ્થાયી ધોરણે હવામાન અને આબોહવાની આગાહી કરવાની વ્યવસ્થા, વેવ રાઇડર બોયસ અને મલ્ટિ–હેઝાર્ડ ઇમરજન્સી સિસ્ટમનાં અમલીકરણને ટેકો આપવો, જેથી તેને આપત્તિની સજ્જતા અને રિસ્પોન્સ સિસ્ટમ ઊભી કરવામાં મદદ મળી શકે;

iii. મોરેશિયસમાં ઇસરો ટેલિમેટ્રી એન્ડ ટ્રેકિંગ સેન્ટર પર ઇસરો અને મોરેશિયસ રિસર્ચ એન્ડ ઇનોવેશન કાઉન્સિલ (એમઆરઆઇસી) વચ્ચે ચાલી રહેલા સહકારને નવીકરણ; અને

iv. મોરેશિયસની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા અને તેની સાથે સંબંધિત ક્ષમતા નિર્માણને ટેકો આપવા અંતરિક્ષ અને આબોહવામાં પરિવર્તનનાં ક્ષેત્રમાં સહકારનાં નવા માર્ગો ચકાસવા; અને

v. ભારત સરકારની વિકાસ ભાગીદારી પ્રોજેક્ટ માટે ભારત સરકારની દરખાસ્તને આગળ વધારવી, જેનો ઉદ્દેશ પૃથ્વી નિરીક્ષણ એપ્લિકેશન અને એક ઇન્ટરેક્ટિવ કમ્પ્યુટિંગ ફ્રેમવર્કનો ઉપયોગ કરવાનો છે. જેનો ઉદ્દેશ મોરેશિયસને હવામાનની આત્યંતિક ઘટનાઓ પર નજર રાખવા અને આબોહવાની અસરનો અસરકારક રીતે અભ્યાસ કરવા સક્ષમ બનાવવાનો છે. જે ક્વાડની છત્રછાયા હેઠળ. ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ઇસરો) અને પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલય (એમઓઇએસ) દ્વારા હાથ ધરવામાં આવશે. 

આરોગ્ય અને શિક્ષણમાં સહકાર

સ્વાસ્થ્ય અને શૈક્ષણિક માળખાનાં વિકાસ માટે ભારતનાં સાથસહકારને રેખાંકિત કરીને, જેમાં તેનાં સ્વાસ્થ્ય સાથે સંબંધિત ડીપીઆઈ અને પ્લેટફોર્મને અપનાવવા અને તેનો ઉપયોગ કરવા માટે સહાય સામેલ છે. તથા મોરેશિયસનાં લોકોને સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત સેવાઓનાં સકારાત્મક પ્રદાનમાં સકારાત્મક પ્રદાન કરવા બંને નેતાઓએ મોરેશિયસનાં લોકોને ગુણવત્તાયુક્ત, વાજબી અને સુલભ સ્વાસ્થ્ય સારસંભાળનાં લાભો પ્રદાન કરવાની કટિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી. તેમણે મોરેશિયસમાં વિદેશમાં ભારત દ્વારા પ્રથમ જન ઔષધિ કેન્દ્રો શરૂ કરવાની પ્રશંસા કરી હતી અને મોરેશિયસના વિવિધ ભાગોમાં આ પહેલને વિસ્તૃત કરવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.

નશીલા દ્રવ્યોની લત અને સંબંધિત સામાજિક મુદ્દાઓમાં વધારાને કારણે મોરેશિયસ દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા પડકારોની નોંધ લઈને બંને નેતાઓ નશીલા દ્રવ્યોનાં વ્યસનમુક્તિ અને પુનર્વસન પર કુશળતા વહેંચવા સંયુક્તપણે કામ કરવા સંમત થયા હતા. તથા નેશનલ ડ્રગ પોલિસી, મોનિટરિંગ અને કોઓર્ડિનેશન એજન્સી સાથે મળીને કામ કરવા સંમત થયા હતા. જેમાં નાર્કોટિક્સ કન્ટ્રોલ બ્યૂરો ઓફ ઇન્ડિયા પાસેથી કુશળતા અને સાથસહકાર મળશે.

સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રમાં ચાલી રહેલા સહયોગને આગળ વધારતા, બંને નેતાઓ મોરેશિયસમાં ડિજિટલ હેલ્થ ઓફિસ સિસ્ટમના સમયસર અમલીકરણ માટે નજીકથી કામ કરવા સંમત થયા હતા. સાથે સાથે ભારતમાંથી એક નિષ્ણાતની પ્રતિનિયુક્તિ પણ કરવામાં આવી હતી. જેથી મોરેશિયસમાં હેલ્થકેર સેવાઓને ડિજિટાઇઝ કરવાના મોરેશિયસ સરકારના પ્રયત્નોમાં મદદ મળી શકે.

બંને નેતાઓએ આયુષમાં સહકારનાં મહત્ત્વ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ મોરેશિયસમાં આયુષ સેન્ટર ઑફ એક્સલન્સની સ્થાપના માટે ભારત દ્વારા આપવામાં આવેલા સાથસહકારની પ્રશંસા કરી હતી અને આ મહત્ત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટ સાકાર કરવા ભારતની સતત સહાય કરવા આતુર હતા. મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ ભારતમાં સારવાર લઈ રહેલા મોરેશિયસનાં દર્દીઓને ભારત દ્વારા આપવામાં આવેલી તમામ સુવિધાઓ માટે ભારતનાં પ્રધાનમંત્રીનો આભાર માન્યો હતો.

બંને નેતાઓએ રાષ્ટ્રીય શૈક્ષણિક સંશોધન અને તાલીમ પરિષદ (એનસીઇઆરટી) અને મોરેશિયસનાં ઉચ્ચ શિક્ષણ મંત્રાલય વચ્ચે શાળા શિક્ષણ માટે અભ્યાસક્રમનાં વિકાસમાં કુશળતાની વહેંચણી પર ચાલી રહેલી ચર્ચાને પણ આવકારી હતી. તેમજ સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી કે, આ પ્રકારની સહકારની પહેલો દ્વિપક્ષીય સંબંધોને ગાઢ બનાવવા અને શાળા શિક્ષણનાં ક્ષેત્રમાં સંસ્થાગત જોડાણને મજબૂત કરવા માટે સારી રીતે આગળ વધશે. તેઓ ભારત મોરેશિયસ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી સહકારને મજબૂત કરવા પણ સંમત થયા હતા. જેમાં રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વ્યૂહરચનાના અમલીકરણ માટે એક રોડમેપ તૈયાર કરવા અને મોરેશિયસમાં ડિરેક્ટોરેટ ઓફ સાયન્સ એન્ડ ટેકનોલોજીની સ્થાપના પર જોડાણ સામેલ છે.

આર્થિક અને વેપારી સહકાર

આફ્રિકાનાં કોઈ પણ દેશ સાથે ભારતની સૌપ્રથમ વેપારી સમજૂતી કોમ્પ્રિહેન્સિવ ઇકોનોમિક કોઓપરેશન એન્ડ પાર્ટનરશીપ એગ્રીમેન્ટ (સીઇસીપીએ)નું સમાપન બંને દેશોનાં આર્થિક અને વેપારી સંબંધોમાં મહત્ત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે. એ વાતનો સ્વીકાર કરતાં બંને નેતાઓએ મોરેશિયસ અને ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિ અને સમૃદ્ધિનાં સહિયારા ઉદ્દેશ માટે દ્વિપક્ષીય વેપારની સંપૂર્ણ સંભવિતતાનો ઉપયોગ કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. મોરિશિયસના સ્થાનીય લાભ અને સાંસ્કૃતિક જોડાણોની વાત કરતા, અન્ય બાબતો ઉપરાંત, આફ્રિકા આફ્રિકન કોન્ટિનેન્ટલ ફ્રી ટ્રેડ એરિયા (એએફસીએફટીએ)નો ભાગ છે. મોરેશિયસના વડા પ્રધાને ભારતીય કંપનીઓ અને વ્યવસાયો માટે મોરેશિયસને આફ્રિકા સાથેના ભારતના જોડાણોના પ્રવેશદ્વાર તરીકે જોવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો અને આફ્રિકા દ્વારા ઓફર કરવામાં આવતા વેપાર અને વ્યવસાયિક તકોમાંથી લાભ મેળવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.

બંને દેશો વચ્ચે વેપાર અને વાણિજ્યિક જોડાણોમાં વિવિધતા લાવવાની તેમની દ્રઢ કટિબદ્ધતાનું પુનરાવર્તન કરીને બંને નેતાઓએ આ વાત પર સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી:

i. બંને દેશો વચ્ચે વેપાર, આર્થિક સહકાર અને ભાગીદારીને વધુ મજબૂત કરવા માટે સીઇસીપીએ હેઠળ હાઈ પાવર જોઇન્ટ ટ્રેડ કમિટીનું બીજું સત્ર યોજવું;

ii. સ્થાનિક ચલણોમાં વેપાર વસાહતોની સુવિધા, એટલે કે. ભારતીય રૂપિયો અને મોરેશિયસ રૂપિયાનું મૂલ્ય, જે ભાગીદાર મધ્યસ્થ બેંકો દ્વારા સ્થાનિક ચલણ પતાવટ પર એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા પછી દ્વિપક્ષીય વેપારને ઉપહાસ કરવાની દિશામાં કામ કરશે.

iii. સંધિના દુરુપયોગ પર આંતરરાષ્ટ્રીય ધારાધોરણો સાથે સુમેળ સાધવા માટે ડબલ ટેક્સેશન એવોઇડન્સ એગ્રીમેન્ટમાં સુધારા પરના પ્રોટોકોલને જ્યારે ચાલુ ચર્ચાઓ પૂર્ણ થયા પછી વહેલામાં વહેલી તકે બહાલી આપો, અને

iv. લાંબા ગાળાની અને સ્થાયી આર્થિક વૃદ્ધિ માટે તેના અર્થતંત્રના વૈવિધ્યકરણમાં મોરેશિયસને ટેકો આપવા માટે સમુદ્ર અર્થતંત્ર, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, આઇટી અને ફિનટેક જેવા સનરાઇઝ ક્ષેત્રોમાં રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવું.

ડિજિટલ

સહકારઃકેન્દ્રિત ડિજિટાઇઝેશનની કેટલીક પહેલો શરૂ કરવામાં ભારતની સિદ્ધિઓ અને શાસન અને સેવા પ્રદાન પર તેની સકારાત્મક અસરને રેખાંકિત કરીને, મોરેશિયસના વડા પ્રધાને મોરેશિયસના વડા પ્રધાને મોરેશિયસ સરકારને તમામ ક્ષેત્રોમાં તેના ડિજિટાઇઝેશન અભિયાન પર ભારતના સમર્થનની વિનંતી કરી હતી. જેને ભારતના પ્રધાનમંત્રીએ સંપૂર્ણ ટેકો આપ્યો હતો. આ ઉદ્દેશને અનુરૂપ, નેતાઓ આ માટે સંમત થયા હતા:

i. ઇ–ન્યાયતંત્રની વ્યવસ્થાના અમલીકરણને ટેકો આપવો અને મહાત્મા ગાંધી ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં આર્કાઇવ્સ અને રેકોર્ડ્સનું ડિજિટાઇઝેશન;

ii. સાયબર સુરક્ષા, ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને તેના માટે ક્ષમતા નિર્માણ સહિત આઇસીટીના ક્ષેત્રમાં સહકારને મજબૂત કરવો; અને

iii. મોરિશિયસની જરૂરિયાતોને અનુરૂપ પ્રધાનમંત્રી ગતિ શક્તિ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ જેવા ભારત દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલા સફળ ડિજિટલ ટૂલ્સના અમલીકરણની સંભાવનાઓ ચકાસવી.

સંરક્ષણ અને દરિયાઈ સુરક્ષામાં સહકાર

બંને નેતાઓએ નોંધ્યું હતું કે, સંરક્ષણ અને દરિયાઈ સુરક્ષા સહકાર દ્વિપક્ષીય સંબંધોનો મહત્ત્વપૂર્ણ આધારસ્તંભ છે અને આ ક્ષેત્રમાં ગાઢ સહકારથી વ્યૂહાત્મક પરિમાણ હાંસલ થયું છે અને તેનાથી બંને દેશોને ઘણો લાભ થયો છે. તેઓ વધુમાં સંમત થયા હતા કે મોરેશિયસ અને ભારત, મુક્ત, ખુલ્લા, સુરક્ષિત અને સુરક્ષિત હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રને સુનિશ્ચિત કરવાની સહિયારી પ્રતિબદ્ધતા ધરાવે છે. જે આ ક્ષેત્રમાં કુદરતી ભાગીદારો છે અને દરિયાઇ પડકારોનો સામનો કરવા અને પ્રદેશમાં મોટા વ્યૂહાત્મક હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે નજીકથી કામ કરવાના તેમના સંકલ્પને પુનરાવર્તિત કરે છે.

મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ સંરક્ષણ અને દરિયાઈ અસ્કયામતોની જોગવાઈ, જહાજો અને વિમાનોની નિયમિત તૈનાતી, સંયુક્ત દરિયાઈ દેખરેખ, હાઇડ્રોગ્રાફિક સર્વેક્ષણો અને પેટ્રોલિંગ, દ્વિપક્ષીય કવાયતો અને માહિતીની આપ–લે અને તાલીમ સહાય દ્વારા મોરેશિયસને તેના વિશાળ વિશિષ્ટ આર્થિક ઝોનનું રક્ષણ કરવામાં સાથસહકાર આપવા બદલ ભારતની પ્રશંસા કરી હતી. જેથી મોરેશિયસ માટે એક મહત્ત્વપૂર્ણ સુરક્ષા પ્રદાતા તરીકે ઉભરી આવે.

મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ વધુમાં કોસ્ટ ગાર્ડ શિપ્સ વિક્ટરી, વેલિયન્ટ અને બેરાકુડાને ગ્રાન્ટના આધારે પુનઃફિટ કરવામાં સતત મદદ કરવા બદલ ભારતનો આભાર માન્યો હતો. ભારતના પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, મોરેશિયસ ભારત માટે ખાસ દરિયાઈ ભાગીદાર છે અને ભારતના વિઝન સાગર હેઠળ મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગીદાર છે. આ ક્ષેત્રમાં આપણા સહિયારા ઉદ્દેશોને ધ્યાનમાં રાખીને, ભારતના વડા પ્રધાને મોરેશિયસની સંરક્ષણ અને સુરક્ષા જરૂરિયાતોને વધારવામાં ભારતના સતત સમર્થન અને સહાયનો પુનરોચ્ચાર કર્યો.

પ્રદેશમાં વધી રહેલાં જોખમો અને પડકારોનો સામનો કરવા માટે તેમની સહિયારી ઇચ્છાનું પુનરાવર્તન કરીને બંને નેતાઓએ દ્રઢ નિશ્ચય વ્યક્ત કર્યો હતો :

i. મોરેશિયસની જરૂરિયાતો અને પ્રાથમિકતાઓ અનુસાર સંરક્ષણ અને દરિયાઇ અસ્કયામતો અને ઉપકરણોની જોગવાઈ પર સહકાર જાળવી રાખો;

ii. સંયુક્ત દરિયાઇ દેખરેખ અને હાઇડ્રોગ્રાફી સર્વેક્ષણો માટે જહાજો અને વિમાનોની તૈનાતી વધારીને દરિયાઇ સહકાર વધારવો;

iii. મોરેશિયસના ઇઇઝેડને સુરક્ષિત કરવા માટે સહકારને વધુ મજબૂત બનાવવો, જેમાં અગલેગા ખાતે નવા બનેલા રનવે અને જેટીનો ઉપયોગ વધારવો;

iv. દરિયાઈ ક્ષેત્રમાં જાગૃતિ વધારવા માટે રાષ્ટ્રીય દરિયાઈ માહિતી વહેંચણી કેન્દ્રની સ્થાપનામાં સહાય કરવી;

v. દરિયાઈ કામગીરીઓ અને દરિયાઈ ઈજનેરીના ક્ષેત્રોમાં કુશળતા પ્રદાન કરીને સહકાર આપવો. પોર્ટ સેફ્ટી એન્વાયર્નમેન્ટ, પોર્ટ ઇમરજન્સી અને મોરેશિયસ પોર્ટ ઓથોરિટીને પોર્ટ સિક્યુરિટી; અને

vi. મોરેશિયસ પોલીસ દળની વધતી જતી જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે કસ્ટમાઇઝ્ડ તાલીમ કાર્યક્રમ અને ક્ષમતા નિર્માણની પહેલ કરવી.

પ્રાદેશિક અને બહુપક્ષીય સહકાર

બંને નેતાઓએ ચાગોસ ટાપુઓ પર મોરેશિયસ અને યુનાઇટેડ કિંગડમ વચ્ચે ચાલી રહેલી ચર્ચાને આવકારી હતી. ભારતના પ્રધાનમંત્રીએ ચાગોસ મુદ્દે મોરેશિયસને ભારતના દ્રઢ સમર્થનનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો. મોરેશિયસના વડા પ્રધાને આ મુદ્દા પર વૈશ્વિક નેતાઓ સાથે વ્યક્તિગત સમર્થન અને જોડાણ માટે ભારતના પ્રધાનમંત્રીનો આભાર માન્યો હતો.

બંને નેતાઓ પ્રાદેશિક અને બહુપક્ષીય માળખા હેઠળ સહકારને આગળ વધારવા ખભેખભો મિલાવીને કામ કરવા સંમત થયા હતા. ખાસ કરીને ઇન્ડિયન ઓશન રિમ એસોસિયેશન (આઇઓઆરએ), કોલંબો સિક્યોરિટી કોન્ક્લેવ, ગ્લોબલ બાયોફ્યુઅલ્સ એલાયન્સ, ઇન્ટરનેશનલ સોલર એલાયન્સ અને કોએલિશન ફોર ડિઝાસ્ટર રિસાયલન્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર મારફતે. તેમણે કોલંબો સુરક્ષા સંમેલનના સ્થાપક દસ્તાવેજો પર તાજેતરમાં થયેલા હસ્તાક્ષર અને 2025-26ના સમયગાળા માટે ભારત દ્વારા આઇઓઆરએના અધ્યક્ષની ધારણાને આવકારી હતી. તથા દરિયાઈ સુરક્ષા પર સહકાર વધારવા અને હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં સામાન્ય પડકારોનું સમાધાન કરવા માટે આ પ્રાદેશિક વ્યવસ્થાના મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો.

સાંસ્કૃતિક અને લોકો વચ્ચેનું જોડાણ

સાંસ્કૃતિક વારસો, ઐતિહાસિક જોડાણ અને લોકો વચ્ચેનાં સંબંધો મોરેશિયસ–ભારત વચ્ચેનાં વિશેષ સંબંધોને ટેકો આપે છે એ બાબતને ધ્યાનમાં રાખીને બંને નેતાઓ બંને દેશો વચ્ચેનાં ગાઢ સંબંધોને વધારે ગાઢ બનાવવા સંમત થયાં હતાં. આ સંબંધમાં, તેઓ નીચેની બાબતો માટે સંમત થયા હતા:

i. ભારતમાંથી ગિરમીટિયા કામદારોના દસ્તાવેજીકરણના દસ્તાવેજોની જાળવણીમાં મહાત્મા ગાંધી સંસ્થાને ટેકો આપવો. જેમાં નેશનલ આર્કાઈવ્ઝ ઓફ ઇન્ડિયા મારફતે વિશિષ્ટ તાલીમ અને સંસ્થાકીય સહાયનો સમાવેશ થાય છે;

ii. Know India પ્રોગ્રામ, કનેક્ટિંગ રુટ્સ, પ્રવાસી ભારતીય દિવસ મારફતે ડાયસ્પોરાનાં જોડાણને મજબૂત કરવું તથા ગિરમીટિયાનાં વારસા સાથે સંબંધિત સંશોધન પર સહકાર તથા લોકો વચ્ચેનાં સંબંધોને મજબૂત કરવામાં તેમનાં પ્રદાનનાં દસ્તાવેજીકરણ;

iii. ચાર ધામ અને રામાયણ પથની તેમજ ભારતમાં પ્રાચીન ધાર્મિક સ્થળોની મુલાકાત મારફતે પ્રવાસન અને સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનને પ્રોત્સાહન આપવું; અને

iv. મોરિશિયસ અને ભારત વચ્ચે શ્રમિકોની અવરજવરને સરળ બનાવવા માટે શ્રમિકોની ભરતી પર એમઓયુના અમલીકરણને ઝડપી બનાવવા સહકાર આપવો.

બંને નેતાઓએ સંપૂર્ણ દ્વિપક્ષીય સંબંધો પર તેમની વિસ્તૃત ચર્ચાઓ પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો અને સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી કે તેમની વિશેષ અને ગાઢ દ્વિપક્ષીય ભાગીદારીએ નોંધપાત્ર વ્યૂહાત્મક ઊંડાણ પ્રાપ્ત કર્યું છે. તેમણે વધુમાં નોંધ્યું હતું કે, વિકાસલક્ષી ભાગીદારી, સંરક્ષણ અને દરિયાઈ સુરક્ષા તથા લોકો વચ્ચેનાં સંબંધોનાં ક્ષેત્રોમાં મોરેશિયસ–ભારત દ્વિપક્ષીય ભાગીદારી સહકારનું એક ઉજ્જવળ ઉદાહરણ છે અને આ ક્ષેત્રમાં દ્વિપક્ષીય ભાગીદારી માટે માપદંડ સ્થાપિત કરે છે. બંને નેતાઓ સંબંધોને એનહેન્સ્ડ સ્ટ્રેટેજિક પાર્ટનરશિપમાં પરિવર્તિત કરવા દિશા અને માર્ગદર્શન પ્રદાન કરવાનું ચાલુ રાખવા સંમત થયા હતા. જે પારસ્પરિક રીતે લાભદાયક છે, મોરેશિયસની વિકાસલક્ષી જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરે છે તથા પ્રદેશમાં સહિયારા ઉદ્દેશો પાર પાડવામાં પ્રદાન કરે છે.

મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીએ મોરેશિયસની સ્વતંત્રતાની 57મી વર્ષગાંઠ અને મોરેશિયસ પ્રજાસત્તાકની 33મી વર્ષગાંઠની ઉજવણી પ્રસંગે આયોજિત રાષ્ટ્રીય દિવસની ઉજવણીમાં ભારતના પ્રધાનમંત્રીને ગેસ્ટ ઓફ ઓનર તરીકે ઉપસ્થિત રહેવા બદલ આભાર માન્યો હતો.

ભારતના પ્રધાનમંત્રીએ મોરેશિયસના પ્રધાનમંત્રીને વહેલામાં વહેલી તકે ભારતની સત્તાવાર મુલાકાત લેવા આમંત્રણ આપ્યું હતું.

AP/IJ/GP/JD