પીએમઇન્ડિયા

બિઝનેસ કરવા માટે ભારતને શ્રેષ્ઠ સ્થળ બનાવીશું તેવું આશ્વાસન આપીને પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું છે કે, ખાનગી ક્ષેત્રએ ભારતની પ્રગતિમાં વિશ્વાસ જાળવી રાખવો જોઇએ. બીજી મુદત માટે પ્રધાનમંત્રીપદે શપથ લીધા પછી સૌ પ્રથમ ઈકોનોમિક ટાઈમ્સને મુલાકાત આપતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે 2008થી 2014 દરમિયાન જે કંઈ થયું એ રીતે નહીં પરંતુ પોતે લાંબા ગાળાના વિકાસ માટે કામગીરી કરી રહ્યા છે.

રોકાણકારોનો વિશ્વાસ વધારવા તમે શું સંદેશ આપશો?

વર્તમાન સમયમાં વિવિધ મંચ ઉપર જ્યારે પણ વિકાસ, આર્થિક પ્રગતિ અથવા રાજકીય સ્થિરતાની ચર્ચા થાય ત્યારે વિશ્વનું ધ્યાન આપોઆપ ભારત તરફ દોરાય છે. ભારત પાસેથી માત્ર દેશવાસીઓને જ અપેક્ષા છે એવું નથી, પરંતુ વૈશ્વિક પ્રગતિ અને વિકાસ માટે પણ આપણી પાસે આશા રાખવામાં આવે છે. એ સાથે જ તાજેતરમાં પૂરી થયેલી ચૂંટણીમાં અમારી સરકારને જે અભૂતપૂર્વ સમર્થન મળ્યું છે તેણે પણ આશા અને અપેક્ષાઓને જન્મ આપ્યો છે.

છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં અમારી સરકારના પરફોર્મન્સથી અમારી કામગીરીના વ્યાપ, ઝડપ અને દિશા સ્પષ્ટ રીતે દર્શાવી છે. તેને કારણે સરકારના પરફોર્મન્સનું મૂલ્યાંકન કરવા દેશ માટે એક નવો માપદંડ નિર્ધારિત થયો છે. અમારી નવી સરકારને હજુ 100 દિવસ પણ પૂરા નથી થયા છતાં અનેક અપેક્ષાઓ રાખવામાં આવે છે તેને હું હકારાત્મક બાબત ગણું છું.

મજબૂત અને નક્કર આર્થિક પાયો અને તે સાથે વધેલી બહુમતી સાથે સ્થિર સરકારને કારણે મને લાગે છે કે આ પ્રકારની ઊંચી અપેક્ષાઓ જાગી હશે.

હું નિષ્ણાતોને વિનંતી કરીશ કે તેમણે વર્તમાન સરકારને છેલ્લા પાંચ વર્ષની નિરંતર સરકાર તરીકે જોવી જોઇએ, અલગ પાડીને નહીં. એ જ રીતે, આર્થિક નીતિના સંદર્ભમાં હું લોકોને – એક ફેબ્રુઆરીમાં રજૂ થયું હતું તે અને બીજું જુલાઈ 2019માં રજૂ થયું હતું તે – એમ બંનેને સાથે રાખીને સમીક્ષા કરે.

વર્ષોથી દેશમાં બજેટને અલગ અલગ વર્ગના લોકો માટે તેમાં શું જોગવાઈ કરવામાં એ દૃષ્ટિથી જ જોવામાં આવે છે. અલગ અલગ જૂથ માટે બજેટમાં શું છે તેના આધારે જે તે જૂથના નિષ્ણાતો મૂલ્યાંકન કરે છે. પરંતુ હવે સમય આવી ગયો છે કે કોને શું મળ્યું એવી નાની નાની બાબતો ઉપર ધ્યાન આપવાને બદલે એક વ્યાપક દૃષ્ટિકોણથી જોવામાં આવે કે આ બજેટ દેશને કેવી રીતે આગળ લઈ જશે અને વિશ્વના વિકાસમાં તેનો શો ફાળો હશે. હું સમજું છું કે પરંપરાગત વિચારણામાં આ એક આમૂલ પરિવર્તન હશે, પરંતુ મને ખાતરી છે કે આગામી મહિના અને વર્ષોમાં આ અભિગમને બૌદ્ધિક ચર્ચામાં સ્થાન મળશે.

આર્થિક પંડિતો અમારા છેલ્લા પાંચ વર્ષની કામગીરીની સમીક્ષા કરી શકે છે જેનાથી તેમને અમારી પ્રતિબદ્ધતા અને પરિણામનો સંકેત મળશે. અમારી સરકારે પુરવાર કર્યું છે કે અમે આર્થિક મોરચે જવાબદારીપૂર્વક કામ કર્યું છે, અમે ફુગાવાને બરાબર નિયંત્રણમાં રાખ્યો છે. તમામ આર્થિક મહાસત્તાઓ સાથેના સંબંધો સારા રહ્યા છે. વ્યાજના દર ઘટ્યા છે. ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્ષ (જીએસટી) તથા ઇન્સોલ્વન્સી એન્ડ બેન્કરપ્સી કોડ (આઈબીસી) અર્થતંત્ર માટે લાભદાયક રહ્યા છે. લોજિસ્ટિક્સ વધુ કાર્યક્ષમ બન્યું છે. બંધ પડેલી અને ખોરવાઈ ગયેલી યોજનાઓના ઉકેલ લાવવામાં આવી રહ્યા છે. માળખાકીય સુવિધાઓનું નિર્માણ અભૂતપૂર્વ ગતિએ થઈ રહ્યું છે.

હું ઉદ્યોગ સાહસિકોને ભારતના ‘ગ્રોથ એમ્બેસેડર’ ગણું છું. હું એ તમામને કહેવા માગું છું કે બિઝનેસના દરેક ક્ષેત્રના વિકાસ માટે ભારત ઉત્તમ સ્થળ બને એ દિશાની કામગીરી કરવામાં અમે કોઈ કસર બાકી નહીં રાખીએ. અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આપણા ઉદ્યોગ સાહસિકો વધુ સારું ઉત્પાદન કરે અને વધુ નફો કરે, અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આપણા ઉદ્યોગોનો ઝડપ અને વ્યાપ બંને રીતે વિસ્તાર થાય, અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આપણા બિઝનેસ ગૃહોને દેશમાં અને વિદેશમાં વધુને વધુ મોટા માર્કેટ મળી રહે. અમે ઇચ્છીએ છીએ કે આપણા રોકાણકારો વધુ કમાય, વધુ રોકાણ કરે અને વધુ રોજગારીનું સર્જન કરે.

વૈશ્વિક સંદર્ભમાં જોઇએ તો રોકાણકારોને ખાતરી આપી શકાય કે હાલ વિશ્વમાં ભારત શ્રેષ્ઠ સ્થળ છે.

તમારી પ્રધાનમંત્રી તરીકેની અગાઉની મુદતમાં તમે જીએસટી, બેન્કરપ્સી કોડ તથા ઈઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસ જેવા વ્યાપક માળખાકીય સુધારાનો અમલ કર્યો. જોકે, પાંચ ટ્રિલિયન ડૉલરના અર્થતંત્રનો લક્ષ્યાંક હાંસલ કરવા આકરાં પગલાં લેવા પડશે. સરકારના મનમાં આવા બીજા કયાં પગલાં છે?

એક ક્ષણ રોકાઇને એ બાબતની સમીક્ષા કરીએ કે દાયકાઓથી સુધારા વિના ચાલી રહેલા એક જટિલ દેશમાં જીએસટી કેટલો મોટો સુધારો છે. તેનાથી ફોર્મલાઇઝેશનની એક એવી પ્રક્રિયા સ્થાપિત થઈ છે જેમાં પીછેહઠ શક્ય નથી અને તે જાતે ટકી શકે તેમ છે. આઈબીસી દ્વારા અમે એવો સંદેશો આપ્યો છે કે ઔદ્યોગિક નિષ્ફળતા એ મરણતોલ કે અંતિમ નથી. અમે તો જે હયાત હતી એ વ્યવસ્થાને જ ગતિ આપી છે અને તે લોન ધીરનાર માટે, કામદારો માટે તેમજ બજાર માટે લાભદાયક છે.

ઊંચા ધ્યેય નિર્ધારિત કરવા અને તે હાંસલ કરવા એ છેલ્લા પાંચ વર્ષ દરમિયાન અમારી સરકારની ઓળખ રહી છે. હું તમને નવેમ્બર 2018ની એક વાત યાદ કરાવું જ્યારે વિશ્વબેંકના પ્રેસિડેન્ટ શ્રી જિમ યોંગ કીમે ઈઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસ રેન્કિંગમાં ભારતની ઊંચી છલાંગને આવકારી હતી. તેમણે કહ્યું હતું કે, 1.25 અબજ લોકોનો દેશ ચાર વર્ષના ટૂંકા ગાળામાં 65 રેન્કની છલાંગ લગાવે એ નોંધપાત્ર બાબત છે. આવા પરફોર્મન્સ અમને હજુ વધુ ઊંચા લક્ષ્યાંક સ્થાપવાનો આત્મવિશ્વાસ આપે છે. પાંચ વર્ષ પહેલાં કોણે વિચાર્યું હતું કેઃ

ભારત જીએસટીનો અમલ કરી શકશે;

ભારત ખુલ્લામાં શૌચાલય મુક્ત દેશનો દરજ્જો હાંસલ કરી શકશે;

ભારત તમામ ઘરમાં વીજ જોડાણ પહોંચાડી શકશે;

ભારત આઠ કરોડ કરતાં વધુ પરિવારોને રાંધણ ગૅસ પૂરો પાડી શકશે;

ભારત 10 કરોડ કરતાં વધુ જરૂરિયાતમંદ પરિવારોને રૂપિયા પાંચ લાખનું વીમા કવર પૂરું પાડી શકશે.

અમે લાંબાગાળા માટે ઊંચા, નિરંતર વિકાસ માટેનો મજબૂત પાયો નાખ્યો છે. ભારતે એવી માન્યતાને તોડી નાખી છે કે, વિકાસશીલ દેશ ફૂગાવાના વિસ્ફોટ વિના નોંધપાત્ર સમય સુધી ઊંચા દરે વિકાસ કરી ન શકે. છેલ્લા પાંચ વર્ષ દરમિયાન લઘુતમ સરેરાશ ફૂગાવા સાથે સર્વોચ્ચ સરેરાશ વિકાસદર જોયો છે. તમામ વિશાળ આર્થિક માપદંડ જેવા કે, કરન્ટ એકાઉન્ટ ડેફિસીટ, ફિસ્કલ ડેફિસીટ, ફૂગાવો વગેરે સ્વીકૃત સ્તરે લાવી દેવામાં આવ્યા હતા. તેને કારણે અર્થતંત્રમાં વિશ્વાસની પુનઃસ્થાપના થઈ અને સીધા વિદેશી રોકાણ (એફડીઆઈ)માં અભૂતપૂર્વ વધારો થયો.

સ્વતંત્રતા બાદ લગભગ 45 વર્ષ સુધી ભારતીય અર્થતંત્ર એક ચોક્કસ પદ્ધતિથી વિકસી રહ્યું હતું. 1991થી દેશે ગતિ બદલવાનો પ્રયાસ કર્યો અને પ્રગતિ તથા વિકાસની એક અલગ જ ફિલોસોફી તરફ પ્રયાણ કર્યું. એ શરૂઆત હતી, પરંતુ કમનસીબે રાજકીય અસ્થિરતાને કારણે કરોડો ગરીબ નાગરિકોને અછત અને વંચિત સ્થિતિમાંથી બહાર લાવવા માટે જે ગતિ જોઇએ તે કદી હાંસલ થઈ શકી નહીં. છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં સર્વોચ્ચ વિકાસદર હાંસલ કરવાને કારણે અમે કરોડો ગરીબોને એ સ્થિતિમાંથી બહાર લાવી શક્યા છીએ.

આપણે આર્થિક વિકાસની વાત કરીએ ત્યારે તેનો અર્થ રાષ્ટ્ર માટે સંપત્તિનું સર્જન એવો હોય છે. એનો અર્થ એ નથી કે રાજ્યની તિજોરીમાં વધુ નાણા આવ્યા, પરંતુ તેનો અર્થ એ હોય છે કે લોકોના ખિસ્સામાં વધુ નાણા આવ્યા. સંપત્તિનું આ સર્જન છે જે તમામ માટે સમૃદ્ધિ લાવે છે.

પાંચ વર્ષના અનુભવોને કારણે મારામાં આત્મવિશ્વાસ આવ્યો છે કે આ દેશમાં અને આ દેશની પ્રજામાં ઊંચા લક્ષ્યાંક અને ઊંચા ધ્યેય હાંસલ કરવા માટે જરૂરી તમામ ક્ષમતા છે. મને વિશ્વાસ છે કે લાખો ખેડૂતો, લાખો ઉદ્યોગપતિઓ, હજારો યુવા સાહસિકો તથા સ્ટાર્ટ-અપ અને મહિલાઓ એ તમામ મળીને 1.3 અબજ નાગરિકોનો આ દેશ આપણને ત્યાં સુધી લઈ જશે.

તમારા મારફત હું આપણા ઉદ્યોગપતિઓને ભારતની વિકાસગાથામાં અને લાંબાગાળે ભારતીય બજારની સંભાવનામાં શ્રદ્ધા રાખવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા માગું છું. તેમણે તેમનો બિઝનેસ ચાલુ રાખવો જોઇએ અને કોઇપણ મુંઝવણ વિના મૂડીરોકાણની યોજનાને આગળ વધારવી જોઇએ. તમામ પ્રામાણિક અને કાયદાનું પાલન કરતા બિઝનેસ ગૃહોને અમારા તરફથી તમામ સંભવિત સહકાર આપવાનો પુનરોચ્ચાર કરું છું.

આગામી પાંચ વર્ષનું વિઝન મૂડીરોકાણ-પ્રેરિત ગ્રોથનું છે. અમે આગામી પાંચ વર્ષમાં 100 લાખ કરોડના મૂડીરોકાણનો લક્ષ્યાંક રાખીએ છીએ. આ વિઝન હાંસલ કરવા સરકાર સરકાર એવી નીતિ ઘડવા ઉપર કામ કરી રહી છે જે દેશના તેમજ વિદેશી મૂડીરોકાણનો પ્રવાહ વધારી શકે. તેમાં અમારી એફડીઆઈ નીતિને હજુ વધુ ઉદાર બનાવવાનો, શ્રમ કાયદા સરળ બનાવવાનો, ઈઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસ હજુ વધારે સરળ બનાવવાનો, વીજ ક્ષેત્રે સુધારા કરવાનો જાહેર ક્ષેત્રની મિલકતોનો આર્થિક ઉપયોગ કરવાનો તથા મિલકતોનું રિસાઇકલિંગ કરવાનો, અને બેંન્કિંગ, વીમા તથા પેન્શન ક્ષેત્રોમાં સુધારા દાખલ કરવાનો સમાવેશ થાય છે. મૂડીરોકાણનો પ્રવાહ ખાનગી ક્ષેત્ર પ્રેરિત હોવો જોઇએ છતાં સરકાર પણ એ બાબતે પોતાનાથી બનતું કરશે. આ તમામ સુધારા હાથ ધરતી વખતે સરકાર તમામ સંબંધિત લોકો સાથે ખુલ્લા મને ચર્ચા કરશે.

મોટાભાગની બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ અમેરિકા અને ચીન વચ્ચેના વેપાર સંઘર્ષને કારણે તેમની સપ્લાય ચેઇનનું સ્થાન બદલવા વિચારી રહી છે. નિષ્ણાતોને લાગે છે કે આ સંજોગોમાં ભારત પાસે એફડીઆઈ આકર્ષવા માટે તક રહેલી છે. શું સરકાર પાસે આવાં મૂડીરોકાણોને આકર્ષવા માટેની વ્યૂહરચના તૈયાર છે?

ભારત આજે કુશળ માનવ સંસાધન આપી શકે છે, વિશ્વના સૌથી મોટા બજારોને સમાંતર ઝડપથી માળખાકીય સુવિધાઓ વિકસાવી રહ્યું છે. કોઇપણ ઉદ્યોગ તેમનો બેઝ બદલવા માગે તો ભારત આદર્શ સ્થળ છે. વર્તમાન ઘટનાઓ કેટલાક દેશો માટે તકો ઊભી કરી રહી છે તેમાં શંકા નથી. પરંતુ અમારી નીતિઓ દુનિયામાં જોવા મળતા આ ટ્રાન્ઝિટ પરિવર્તનની સ્થિતિ માટે ટૂંકાગાળાનો લાભ લેવા માટે તૈયાર કરવામાં નથી આવી. અમે લાંબાગાળાનાં પગલાં દ્વારા આપણી સ્પર્ધાત્મકતામાં સુધારો કરવા ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યા છીએ. તેમાં ઈઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસમાં આપણું રેન્કિંગ સુધારવું, ટેક્સના દર ઘટાડીને ટેક્સ સુધારા કરવા તથા પ્રક્રિયા સરળ બનાવવી, ફોર્મલાઇઝેશનને પ્રોત્સાહન આપવા શ્રમ ક્ષેત્રમાં સુધારા કરવા તથા એફડીઆઈને લગતા સુધારા કરવા જેથી મૂડીરોકાણના વાતાવરણને વધુ મુક્ત કરવા જેવાં પગલાંનો સમાવેશ થાય છે.

મુખ્ય મુદ્દો ફોર્ચ્યુન 500 કંપનીઓ કેવી રીતે તેમનાં ઉત્પાદન એકમોનું સ્થળાંતર કરવા માગે છે એ છે. અમે ઇચ્છીશું કે તેઓ ભારતમાં વધુ ઉત્પાદન કરવા માટે વધુ વિસ્તરણ કરે. અમે આ કંપનીઓ સાથે સતત વાતચીત કરી રહ્યા છીએ અને તેમને પડતી મુશ્કેલીઓને સમજી રહ્યા છીએ. અમે નાણાકીય, રેગ્યુલેટરી, નાણાકીય નિયંત્રણો, કરવેરા, શ્રમ અને માળખાકીય વાતાવરણ સુધારવા ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યા છીએ જેથી વૈશ્વિક કંપનીઓ માટે તેમનો માલ ભારતમાં સરળતાથી લાવવાની સાનુકૂળતા રહે, તેઓ તેમની ફૅક્ટરીઓ અથવા સર્વિસ સેન્ટરો ચલાવે તથા અહીં જે ઉત્પાદન થાય તેની ફરીથી નિકાસ કરે. ઉદાહરણ તરીકે, જીએસટીને ટૂંક સમયમાં સંપૂર્ણ જીએસટી મોડલમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવશે જેમાં આયાત ઉપર જીએસટી સાથે નિકાસ ઉપર શૂન્ય જીએસટી હશે જે આડકતરા કરવેરાનું સૌથી નિકાસ-લક્ષી માળખું બની રહેશે.

ભારતના ખાનગી ક્ષેત્રને હાલ મૂડીરોકાણમાં રસ હોય એવું લાગતું નથી. એ સ્થિતિ બદલવા માટે શું થઈ શકે?I આ કોઈ એક જ દિશાની સમસ્યા હોય એવું મને લાગતું નથી. ભૂતકાળમાં આડેધડ અપાયેલી લોનને કારણે પુનઃચૂકવણીની ક્ષમતા તેમજ એનપીએ જેવા પ્રશ્નો ઊભા થયા છે. એનપીએની સમસ્યાને તો અમે નિયંત્રણમાં લઈ લીધી છે પરંતુ ખાનગી ક્ષેત્ર નવેસરથી મૂડીરોકાણ કરે તે માટે તેમની ક્ષમતાઓનો પૂરો ઉપયોગ કરવા માટે યોગ્ય વાતાવરણ અને પ્રોત્સાહન પૂરાં પાડવાની જરૂર છે. તેનો આધાર રાષ્ટ્રીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય માંગ ઉપર રહેલો છે. આ મુદ્દે અમે કેટલીક પ્રતિકૂળતાઓનો સામનો કરી રહ્યા છીએ. ઘર આંગણે માંગ ઘટવાનાં વિવિધ કારણો પૈકી એક મુખ્ય કારણ લોન ઉપલબ્ધ નહીં થઈ શકવાનું છે. આમ આ એક પ્રકારે વિષચક્ર છે, પણ હવે તે અંતિમ તબક્કામાં છે.

ધીરાણને પ્રોત્સાહન આપવા બેંકોની નાણાકીય સ્થિતિ સુધારવાની યોજના અમલમાં મૂકવામાં આવી છે. ઉપરાંત નોન-બેંન્કિંગ નાણાકીય કંપનીઓને ધીરાણ આપવા માટે બેંકોને ઉત્તેજન આપવામાં આવી રહ્યું છે. પરિણામે ખાનગી ક્ષેત્ર માટે ભંડોળની ઉપલબ્ધી સુધરશે અને અર્થતંત્રમાં સુધારો થશે એ સાથે બજારોનો વિશ્વાસ પુનઃસ્થાપિત થશે.

સરકાર ‘લઘુતમ સરકાર, મહત્તમ વહીવટ’ ના સિદ્ધાંતનું બરાબર પાલન કરી રહી છે. કેન્દ્રીય જાહેર ક્ષેત્રનાં એકમો(CPSEs)માંથી વ્યૂહાત્મક વિનિવેશ પણ સરકારની ટોચની પ્રાથમિકતામાં છે. તેને કારણે ખાનગી ક્ષેત્રના રોકાણકારો માટે ઘણા નવા વિકલ્પ ઊભા થશે.

અમે યોગ્ય ધીરાણ અને ટકાઉ વિકાસ સુનિશ્ચિત કર્યો છે અને મને લાગે છે કે ખાનગી ક્ષેત્ર ફરીથી ટૂંક સમયમાં જ જોમવંતું બની જશે.

ક્ષમતાઓનો ઉપયોગ 75% ને પાર કરી ગયો છે ત્યારે આગામી મહિનાઓમાં ખાનગી ક્ષેત્રે મૂડીરોકાણમાં વધારો થતો જોવા મળશે. સાથેસાથે જ સરકાર જાહેર ક્ષેત્ર દ્વારા મૂડીરોકાણ માટે તથા એ યોજનાઓના અમલ માટે સક્રિય પ્રયાસ કરવાનું ચાલુ રાખશે.

વિવિધ ક્ષેત્રની ઘણી સ્વદેશી અને આંતરરાષ્ટ્રીય કંપનીઓને આગામી ત્રિમાસિક ગાળામાં ગ્રોથ કરશે એવું જોવા મળી રહ્યું છે અને તેઓ મૂડીરોકાણ કરી રહ્યા છે. ખાનગી ક્ષેત્ર તેમની પૂરી સંભાવનાઓ સાથે પ્રગતિ કરે તે સુનિશ્ચિત કરવા વિવિધ મંત્રાલયો દ્વારા જે તે ઉદ્યોગો સાથે ચર્ચા કરવામાં આવી રહી છે. જે કોઈ મદદની જરૂર હોય એ કરવા અમે તૈયાર છીએ જેથી ઉત્સાહ અને જોમ પુનઃજીવિત કરી શકાય અને આપણું સમગ્ર ખાનગી ક્ષેત્ર તીવ્ર ગતિ પકડે.

2014થી 2019 દરમિયાન એફડીઆઈમાં સતત વધારો જોવા મળ્યો છે. એફડીઆઈને હજુ વધુ ઉત્તેજન આપવા શું સરકાર કોઈ વિશેષ પગલાં વિચારી રહી છે?

એફડીઆઈ રોકાણનું વૈશ્વિક મૂલ્ય ઘટી રહ્યું હતું ત્યારે પણ આપણે નિયમિત પ્રવાહ જાળવી રાખીને આશરે 65 અબજ ડૉલરનું વિદેશી મૂડીરોકાણ મેળવ્યું હતું. 2014થી 2019 દરમિયાન ઉત્તરોત્તર વધારો જોવા મળ્યો. 2014થી 2019 વચ્ચે દેશમાં 286 અબજ ડૉલરનું સીધું વિદેશી રોકાણ આવ્યું, જે અગાઉનાં પાંચ વર્ષની સરખામણીમાં 50%નો વધારો દર્શાવે છે. વીમા જેવા અમુક ક્ષેત્રોમાં એફડીઆઈ મર્યાદા વધારવાની જોગવાઈ અંદાજપત્રમાં કરવામાં આવી છે. વૈશ્વિક કંપનીઓ દ્વારા મોટાભાગના એફડીઆઈ નિર્ણય ભારતમાં કૅપિટલ કંટ્રોલથી પ્રભાવિત નથી કેમ કે મોટાભાગનાં ક્ષેત્રોમાં એફડીઆઈમાં આપણે કૅપિટલ કંટ્રોલ રાખ્યો નથી. હવે બિઝનેસના વાતાવરણ અંગે ચર્ચા થાય છે. તેમાં નાણાકીય નિયમો, કરવેરા નીતિ, નિયંત્રણ એજન્સીઓનું વર્તન, નીતિની ધારણાની સંભાવના, માળખાકીય સુવિધાઓની ગુણવત્તા વગેરેની ચર્ચા થાય છે. અમે બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ સાથે સતત સંપર્કમાં રહીએ છીએ અને ભારતમાં બિઝનેસ કરવામાં તેમને કઈ મુશ્કેલીઓ પડે છે તે સમજવા પ્રયાસ કરીએ છીએ. ઈઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસ માટેના પ્રયાસમાં અમે ઘણા પ્રશ્નોનો ઉકેલ આપી દીધો છે અને બાકી રહેલી સમસ્યાઓ ઉપર હવે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે.

અંદાજપત્રમાં પણ અમે સનરાઇઝ તથા આધુનિક ટેકનોલોજી ક્ષેત્રો જેવાં કે, સેમી-કન્ડક્ટર ફેબ્રિકેશન, સોલર ફોટો વોલ્ટેઇક સેલ, લિથિયમ સ્ટોરેજ બૅટરી, સોલર/ઇલેક્ટ્રીક ચાર્જિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, કમ્પ્યૂટર સર્વર, લૅપટોપ વગેરેમાં વિશાળ ઉત્પાદન એકમો સ્થાપવા વૈશ્વિક કંપનીઓને નિમંત્રિત કરવાની તથા તેમને મૂડીરોકાણ-આધારિત આવકવેરા માફી તથા આડકતરા વેરામાં લાભ આપવાની યોજના જાહેર કરી છે.

ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે વેપાર મુદ્દે વાટાઘાટ ચાલી રહી છે. તમને શું લાગે છે, તેનું પરિણામ શું આવશે?

ભારત અને અમેરિકા પુખ્ત લોકશાહી દેશો છે જે વેપાર અંગે વિવિધ મંચ ઉપર એકબીજા સાથે સંકળાયેલા છે. બંને દેશ વિકાસના અલગ અલગ તબક્કે છે જેમાં અલગ અલગ ક્ષમતા તથા સ્થાનિક બજારોની જુદીજુદી જરૂરિયાતો છે. વેપાર અને વાણિજ્યના વિવિધ પાસાં અંગે છેલ્લા થોડા મહિના દરમિયાન બંને દેશ વચ્ચે ઘણી રચનાત્મક વાતચીત થઈ છે અને અમે આશાવાદી છીએ કે તેનાથી બંને દેશ માટે લાભદાયક સ્થિતિનું નિર્માણ થશે.

નિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા સરકાર શું કરી રહી છે?

નિકાસ એ આપણા વિકાસ મોડેલનો આંતરિક ભાગ છે. તેમાં જ ‘મેઇક ઈન ઈન્ડિયા’ ની અસર થઈ રહી છે. આજે, દા.ત. ઓસ્ટ્રેલિયામાં ચાલતી મેટ્રો ટ્રેનના કેટલાક કોચ ભારતમાં તૈયાર થયેલા છે. પરિણામે ત્યાં આપણા દેશની સારી પ્રતિષ્ઠા ઊભી થઈ રહી છે!

2022 સુધીમાં ખેડૂતોની આવક બમણી કરવાના અમારા વિઝનનો એક ભાગ નિકાસ વધારવાનો પણ છે. અમે ખેડૂતોને માત્ર ઉત્પાદકો નહીં પણ સંભવિત નિકાસકારો તરીકે પણ જોઇએ છીએ. અને તેમાં ફૂડ પ્રોસેસિંગ દ્વારા થનાર મૂલ્યવર્ધન ઘણી મોટી ભૂમિકા ભજવશે. તેને મજબૂત બનાવવા અમે ઘણા વિશાળ ફૂડ પાર્ક સ્થાપી દીધા છે અને અને કોલ્ડ ચેઇન એકમો સ્થાપવામાં આવી રહ્યાં છે.

અમે માત્ર પ્રોત્સાહનો દ્વારા નિકાસને ઉત્તેજન આપવા નથી માગતા, અમે આપણા નિકાસકારોની સ્પર્ધાત્મકતા પણ વધારવા માગીએ છીએ. ઈઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસ સુધારવા માટે લેવામાં આવેલાં અમુક પગલાંથી નિયંત્રણકારી વાતાવરણ સુધર્યું છે અને અમે રોજેરોજ તે વધારે સારું બનાવવા પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ. નીચા વ્યાજદર, લોજિસ્ટિક ક્ષેત્રમાં સુધારો તથા જીએસટીનું સરળીકરણ તેનાં ઉદાહરણ છે. જીએસટી માટે નવી સ્વયંસંચાલિત રિફન્ડ સુવિધાથી નિકાસકારોને મદદ મળશે.

હાલ અર્થતંત્રની ગતિ ધીમી પડી રહી છે. બજેટમાં અમુક પગલાં લેવામાં આવ્યા છે, શું અમે હજુ વધુ પગલાંની અપેક્ષા રાખી શકીએ?

બજેટ એ આર્થિક નીતિમાં અમારી કામગીરીનો નથી પ્રારંભ કે નથી અંત. મારી ટીમ અને હું આ મુદ્દાઓ પર સતત વિચારતા અને કામગીરી કરતા રહીએ છીએ.

અર્થતંત્રમાં ક્રેડિટ ગ્રોથને બળ આપવા બજેટમાં જાહેરક્ષેત્રની બેંકો માટે રૂપિયા 70,000 કરોડ ફાળવવાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે. મિલકતમાંથી આવક કરવી, મિલકતનું રિસાઇકલિંગ તથા વ્યૂહાત્મક વિનિવેશ ઉપર સતત ધ્યાન રાખવા જેવી બાબતો દ્વારા જાહેર ખર્ચ માટે નાણા ઊભા કરવામાં આવી રહ્યા છે. આ પગલાંથી ગ્રોથને બળ મળશે અને ટૂંક સમયમાં ખાનગી મૂડીરોકાણ વધશે.

નાણાકીય નીતિ સમિતિ દ્વારા માત્ર વ્યાજદર ઘટાડવાનો જ મુદ્દો નથી પરંતુ કિંમત અને ક્રેડિટની ઉપલબ્ધીનો પણ મુદ્દો છે. નાણાકીય નીતિનો અમલ થાય એ વધારે અગત્યનું છે. ખાસ કરીને નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગો માટે ધીરાણ આડેના અવરોધો દૂર થાય એ માટે અમે રિઝર્વ બેંક તથા સમગ્ર બેંન્કિંગ વ્યવસ્થાની સાથે મળીને કામગીરી કરી રહ્યા છીએ. સરકારી ચૂકવણીમાં તથા ટેક્ષ રિફંડમાં થતા તમામ વિલંબ દૂર કરવા પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ જેથી અર્થતંત્રમાં મૂડીનો પ્રવાહ પુનઃજીવિત થાય.

આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાબજારમાં વધારાની લિક્વિડિટીથી નીચા દરે મૂડી મેળવવાની તક ઊભી થાય છે. પરિણામે ઘણાં મૂડીરોકાણ આર્થિક રીતે સાર્થક થાય છે. આપણે સૌ સંમત છીએ કે માળખાકીય સુવિધામાં ભારતે રોકાણ કરવાની જરૂર છે.

અમે શહેરી તેમજ ગ્રામ્ય ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં રેકોર્ડ માત્રામાં મૂડીરોકાણ કરવા પ્રતિબદ્ધ છીએ, જેને કારણે ‘ઈઝ ઑફ લિવિંગ’ સુધરશે તેમજ પ્રજા માટે વધુ તકો સર્જાશે.

ભ્રષ્ટાચાર વિરુદ્ધ સતત પગલાં લેવામાં આવતા હોવા છતાં તપાસ એજન્સીઓ અને ટેક્ષ અધિકારીઓના અમુક પગલાં ચિંતાજનક છે. એ ભયને દૂર કરવા શું કરવામાં આવી રહ્યું છે?

મોટાભાગના કરદાતાઓ માટે નોંધપાત્ર પ્રગતિ સધાઈ છે—આજે થોડા અઠવાડિયામાં આપોઆપ રિફન્ડ તેમનાં બેંક ખાતામાં જમા થઈ જાય છે, એ માટે તેમણે જે તે અધિકારી પાસે જવાની જરૂર રહેતી નથી. આને કારણે ખરેખર કરોડો લોકોને લાભ થયો છે અને અનેક લોકો તેને આવકારે છે. અમે આવકવેરા રિટર્ન માટે ફેસલેસ એસેસમેન્ટ શરૂ કરી રહ્યા છીએ. પરિણામે માનવીય દખલ ઘણે અંશે નાબૂદ થઈ જશે.

કરચોરો માટે અમે નોટબંધી પહેલાં માફી યોજના આપી હતી. જે લોકો તેનો ઉપયોગ કરવામાં નિષ્ફળ ગયા તેમણે ભોગવવું પડ્યું હોઈ શકે. એક વર્ષમાં સર્ચની સંખ્યા જોઇએ તો તે 1,000 જેટલી પણ નથી. 2017-18 દરમિયાન, જે જૂથો ઉપર સર્ચ ઑપરેશન થયાં હતાં તેની સંખ્યા 582 હતી, 2018-19માં આ સંખ્યા 980 હતી. આ સંખ્યાને તમે કુલ કરદાતાઓની સંખ્યાના સંદર્ભમાં જૂઓ તો તે 0.02% પણ નથી. આમ તમે સમજી શકો છો કે આ પગલાં કેવી રીતે ચિંતાજનક હોઈ શકે.

અલબત્ત, એ વાત સાચી છે કે ટેક્ષ અધિકારીઓની વચ્ચે રહેલા કેટલાક અપ્રામાણિક અધિકારીઓએ તેમની સત્તાનો દૂરુપયોગ કરીને પ્રામાણિક કરદાતાને નિશાન બનાવ્યા હોય અથવા કોઈ સામાન્ય અથવા પ્રક્રિયા-લક્ષી ભૂલ માટે વધારે પડતા આકરાં પગલાં લીધા હોય અને એ દ્વારા કરદાતાઓની હેરાનગતિ કરી હોઈ શકે. અમે આવું વર્તન ચલાવી લઇશું નહીં અને તાજેતરમાં અમે મોટી સંખ્યામાં ટેક્ષ અધિકારીઓને ફરજિયાત નિવૃત્ત કરી દીધા હતા.

મેં રેવન્યૂ સચિવને એવી પ્રક્રિયા તૈયાર કરવા સૂચના આપી છે જેથી પ્રામાણિક કરદાતાઓની હેરાનગતિ અટકાવી શકાય તથા જે લોકોએ નાની અથવા પ્રક્રિયા-લક્ષી ભૂલ કરી હોય તેમની વિરુદ્ધ આત્યંતિક પગલાં લેવામાં ન આવે. સીબીઆઈસી તેમજ સીબીડીટી બંને જગ્યાએ એક સભ્ય (કરદાતા સેવાઓ)નો હોદ્દો ઊભો કરવામાં આવશે અને એ સ્થાને સૌથી સિનિયર અધિકારીને જવાબદારી સોંપવામાં આવશે. તેમની જવાબદારી કરદાતા સેવાઓમાં સુધારો કરવાની તથા ફરિયાદ નિવારણ ઉપર ધ્યાન રાખવાની રહેશે.

કાનૂની પ્રક્રિયા ઘટાડવા તથા કરદાતાઓની ફરિયાદો અને કેસોની સંખ્યા ઘટાડવા કરવેરા અધિકારીઓ દ્વારા અપીલ ફાઇલ કરવા માટેની નાણાકીય મર્યાદામાં નોંધપાત્ર વધારો કરી દેવામાં આવ્યો છે. અત્યાર સુધી આ મર્યાદા સુપ્રીમ કોર્ટમાં અપીલ માટે રૂપિયા 25 લાખ, હાઇકોર્ટમાં અપીલ માટે રૂપિયા 20 લાખ તથા આવકવેરા ટ્રિબ્યુનલમાં અપીલ માટે રૂપિયા 10 લાખ હતી. છેલ્લા એક વર્ષમાં આ મર્યાદા વધારીને સુપ્રીમ કોર્ટ માટે રૂપિયા બે કરોડ, હાઇકોર્ટ માટે રૂપિયા એક કરોડ તથા ટ્રિબ્યુનલ માટે રૂપિયા 50 લાખ કરવામાં આવી છે. તેને પરિણામે ઉપલી અદાલતોમાં પડતર કેસોની સંખ્યામાં ઘટાડો થશે અને વિભાગોને જટિલ કાનૂની કેસો તથા મોટી રકમના કેસો ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મદદ મળશે.

જીએસટી એક મોટો સુધારો હતો અને છેલ્લા બે વર્ષ દરમિયાન અનેક સુધારા અને ફેરફાર થયા છે. જીએસટી વ્યવસ્થામાં ક્રમિક વિકાસથી તમને સંતોષ છે?

જીએસટી એ વિશ્વમાં કોઇપણ જગ્યાએ વ્યાપ અને કદમાં થયેલો સૌથી મોટો સુધારો હતો. તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રને સાંકળતો આવો જંગી સુધારો થાય ત્યારે પરિવર્તન અને પ્રારંભિક મુશ્કેલીઓ અનિવાર્ય હોય છે. અન્ય દેશોમાં નાના સુધારાની સરખામણીમાં આપણો રેકોર્ડ અસાધારણ છે. પરંતુ મારો સ્વભાવ એવો છે કે મને સરળતાથી સંતોષ થતો નથી. આપણે સિસ્ટમમાં સુધારો કરવો જ પડે અને વ્યવસ્થાના ખર્ચમાં ઘટાડો કરવો પડે. રિટર્ન ફાઇલ કરવાની તથા રિફંડની પ્રક્રિયામાં આ વર્ષે સરળતા દાખલ કરવામાં આવી છે. એક વખત તેનો સંપૂર્ણ અમલ થશે પછી વ્યવસ્થા ઘણી સરળ બનશે. પરિવર્તનને લગતા કેટલાક પ્રશ્નો છે. ઘણા પ્રશ્ન ઉકેલી દેવામાં આવ્યા છે. હજુ થોડા પ્રશ્નો છે એ હું જાણું છું. મેં અધિકારીઓને જીએસટી કાઉન્સિલ સાથે સંકલન કરીને સાચા કરદાતાઓના પડતર પ્રશ્નો ઉકેલવા સૂચના આપી છે. સાથે એમએસએમઈના પડતર મુદ્દા પ્રાથમિકતાથી હાથ ધરીને તેમના પ્રત્યે સંવેદનશીલ અભિગમ અપનાવવામાં આવી રહ્યો છે.

જીએસટીનું એક પાસું ગ્રાહકોનો લાભ છે, જેની દેશમાં જીએસટીની કામગીરીની સમીક્ષા વખતે હંમેશાં ઉપેક્ષા કરવામાં આવે છે. એક અભ્યાસમાં એવું તારણ નીકળ્યું છે કે, વેરાના દરમાં ઘટાડો થવાથી એક સરેરાશ ભારતીય મધ્યમવર્ગના પરિવારને તેમના ઘર ખર્ચમાં આશરે રૂપિયા 1,500ની બચત થાય છે. આપણે ડિજિટલ નાણાકીય વ્યવહારોને પ્રોત્સાહન આપવાની જરૂર છે જેને કારણે ગ્રાહકો તેમજ વેપારીઓને વધુ લાભ થશે. આપણે કોઇપણ ખરીદી કરીએ ત્યારે તેનું બિલ માગવાની ટેવ કેળવવાની જરૂર છે.

આપણા મીડિયા ગૃહો તથા મીડિયામાં કામ કરતા અન્ય લોકો મારફત હું ગ્રાહક જાગ્રતિ અભિયાન શરૂ કરવા વિનંતી કરું છું જેમાં ડિજિટલ પેમેન્ટ તથા બિલ માગવા જેવી બાબતોનો સમાવેશ થાય.

કદાચ તમને ખબર નહીં હોય કે ઘણા બિઝનેસ ગૃહ તેમનું ટર્નઓવર એક કરોડ રૂપિયા કરતાં વધુ હોય છતાં એકપણ રૂપિયો આવકવેરો ભરતા નથી. એ જ રીતે દોઢ કરોડ રૂપિયાનું ટર્નઓવર કરતા હોય એવા બિઝનેસ ગૃહો પણ છે જે બચત અને આવાસ લોનના નામે છૂટછાટો મેળવીને એકપણ રૂપિયાનો વેરો ભરતા નથી.

તમે અગાઉની બેફામ ધીરાણ પ્રથા અંગે ઘણું કહો છો. એવાં ધીરાણને કારણે અન્ય ક્ષેત્રો ઉપર પણ બોજ આવ્યો છે. શું આ સ્થિતિના અંત માટે કોઈ આશા છે?

પાંચ વર્ષ પહેલાં અમે સત્તા પર આવ્યા ત્યારે નાણાકીય વ્યવસ્થા અત્યંત કથળેલી હતી. મારી પાસે 2014માં જ દેશને સાચી સ્થિતિથી વાકેફ કરવાનો વિકલ્પ હતો. જોકે, મેં ચૂપચાપ પરિસ્થિતિ સુધારવાનો વિકલ્પ પસંદ કર્યો કેમ કે જો મેં 2014માં આવું કશું જાહેર કર્યું હોત તો ભારત તરફ આશા રાખી રહેલા રોકાણકારોનો આત્મવિશ્વાસ ભાંગી પડત. તે સમયે એ બધું જાહેર કરવાથી મને કદાચ રાજકીય લાભ થાત, પરંતુ દેશના ભાવિ વિકાસની સંભાવનાઓને ગંભીર નુકસાન થયું હોત.

2008થી 2014ની વચ્ચે અર્થતંત્રની સ્થિતિ પાણીના ભરાવાથી ફૂલી ગયેલા શરીર જેવી હતી. શું આપણે એવો વિકાસ ઈચ્છતા હતા જ્યાં નાણાકીય વ્યવહારો તો થાય અને છતાં એકપણ ક્ષેત્રની પ્રગતિ ન થાય. અમે લાંબાગાળા માટે નક્કર પગલાં લઈ રહ્યા છીએ અને મને ખાતરી છે કે પરિણામ હકારાત્મક આવશે.

આજે તો અમે જાહેર ક્ષેત્રની બેંકોને આ ગંભીર સ્થિતિમાંથી બહાર લાવી દીધી છે એટલું જ નહીં પરંતુ અમે તેમને વધુ મજબૂત અને કાર્યક્ષમ બનાવી છે. અમે તેમને લગભગ ત્રણ લાખ કરોડ રૂપિયાની ગ્રોથ કૅપિટલ પૂરી પાડી, અમે બેંક બોર્ડ બ્યુરો મારફત કાર્યરત સ્વાયત્તતા સુનિશ્ચિત કરી – માનવ સ્રોત વ્યવસ્થામાં આમુલ પરિવર્તન આવ્યું, અમે ખાનગી ક્ષેત્રની કુશળતાને તેમાં સામેલ કરી. અમે એક સુગ્રથિત એકીકરણ પ્રક્રિયા દ્વારા જાહેર ક્ષેત્રની બેંકોની સંખ્યા ઘટાડી છે.

આ તમામ પગલાંને કારણે છેલ્લા દોઢ વર્ષમાં ક્રેડિટ ગ્રોથ પુનઃજીવિત થયો છે, પરંતુ હજુ ઘણું કરવાનું બાકી છે.

હું તમામ બેંકરોને અપીલ કરું છું કે ફૂગાવાની ઘટેલી સ્થિતિનો અર્થસભર લાભ લેણદારોને આપવામાં આવે. તેમણે વધારાના નાણાકીય સ્રોતો જરૂરિયાતવાળા લોકોને ઉપલબ્ધ કરાવવા જોઇએ.

બેંકરો દૈનિક ધોરણે નિર્ણયો લેવાનું બંધ કરી દે તો કોઈ વિકાસ થઈ શકે નહીં. હું બેંન્કિંગ ક્ષેત્રને પુનઃ ખાતરી આપવા માગું છું કે સારા આશયથી બિઝનેસ વધારવા માટે તેમના દ્વારા લેવામાં આવેલા નિર્ણયો અંગે આશંકા કરીને પગલાં લેવામાં નહીં આવે.

ઑટોમોબાઇલ, રિયલ એસ્ટેટ તથા માઇનિંગ જેવાં ક્ષેત્રોમાં મંદી જણાય છે. આ સ્થિતિને બદલવા કોઈ નિશ્ચિત પગલાં લેવામાં આવી રહ્યા છે?

આ ક્ષેત્રોમાં માંગ વધવાથી આગામી સમયમાં આર્થિક પ્રગતિ ઝડપી બનશે. ઈઝ ઑફ ડુઇંગ બિઝનેસ ઉપર સતત ધ્યાન, નીચા દરે ધીરાણની ઉપલબ્ધિ, નીતિ બાબતે સ્થિરતા જેવાં પરિબળો આ ઉદ્યોગોની લાંબાગાળાની માગણીને ટકાવવા માટે જરૂરી છે.

માઇનિંગ-ખાણ ક્ષેત્રથી મારી વાત શરૂ કરું. આખી દુનિયા એ વાત સ્વીકારે છે કે અગાઉની સરકારના કૌભાંડો બાદ કુદરતી સ્રોતોની ફાળવણીની વ્યવસ્થામાં સંપૂર્ણ સ્વચ્છતાની જરૂર છે. અમે એ કામ સફળતાપૂર્વક કર્યું છે અને હવે તમામ ફાળવણી માટે પારદર્શી વ્યવસ્થા અમલમાં મૂકી છે. આ ક્રાંતિકારી સુધારો હતો અને સ્વાભાવિક છે કે આ વ્યવસ્થા સ્થિર થવામાં સમય લાગશે.

આ સિવાય, 2018-19માં ઓઇલ, ગૅસ અને કોલસા સિવાયના ખનીજ ક્ષેત્રોમાં જથ્થાના સંદર્ભમાં 9% નો અને મૂલ્યના સંદર્ભમાં બે આંકડામાં વધારો થયો છે. આમછતાં, આ પેટા ક્ષેત્રમાં રહેલા કેટલાક પ્રશ્નો ઉપર અમે ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે અને તેના ઉકેલ માટે જરૂરી જે કંઈ હશે તે કરવામાં આવશે.

અમે હાઉસિંગ ક્ષેત્રને પુનઃજીવિત કરવા ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે, જેમાં ડેવલપર્સ માટે નિરંતર ગ્રોથ સુનિશ્ચિત કરવા સાથે ઘર ખરીદનારા લોકોનાં હિતોનું પણ રક્ષણ કરવામાં આવશે. રેરા આ દિશાનું સૌથી મોટું અને અસરકારક પગલું હતું. આ પગલાને કારણે આ બજારમાં લોકોનો વિશ્વાસ પાછો ફર્યો છે જે અગાઉ થોડા ભ્રષ્ટ લોકોને કારણે તૂટી ગયો હતો. વધુમાં, તમે જોયું હશે કે બજેટમાં અમે હાઉસિંગ ક્ષેત્રને પુનઃજીવિત કરવા માટે અનેક પગલાં જાહેર કરવામાં આવ્યાં હતાં. હાઉસિંગ લોન પર ચૂકવાતું રૂપિયા બે લાખ સુધીનું વ્યાજ પોતાની માલિકીની મિલકત ઉપર બાદ મળે છે. અમે રૂપિયા 45 લાખ સુધીના મકાનની ખરીદી ઉપર ચૂકવાતા વ્યાજમાં વધારાના રૂપિયા 1.5 લાખના ડિડક્શનની જાહેરાત કરી. ગયા વર્ષે આપણે એ પણ જોયું કે જીએસટી કાઉન્સિલે નિર્માણાધીન આવાસ ઉપર વ્યાજદર ઘટાડ્યા છે. આ તમામ પગલાં માંગને ઉત્તેજન આપવા માટેનાં છે. ભાડાનાં મકાનો માટે રાહત આપવા અમે આદર્શ ભાડા કાયદો પણ લાવ્યા. સરકાર આવાસ ક્ષેત્રના હિતધારકો સાથે વાતચીત કરી રહી છે જેથી આ ક્ષેત્રને ટકાઉ બનાવી શકાય અને તે ડેવલપરો માટે નફાકારક તથા ઘર ખરીદનાર માટે પોષાય તેવા બનાવી શકાય.

ઑટોમોબાઇલ અંગે નાણા મંત્રાલયે એ ઉદ્યોગ સાથે રચનાત્મક વાતચીત કરી છે. મંદી ક્ષણિક છે, ધીરાણની મુશ્કેલી, અમુક નિયમોમાં ફેરફાર તથા માંગની અછત હોવાને કારણે મંદી જણાય છે. હું માનું છું કે ટૂંક સમયમાં માંગ અને ઉદ્યોગ બંનેની સ્થિતિ સુધરશે. હું દરેકને ખાતરી આપવા માગું છું કે ભારતનું બજાર અને નીતિના સંદર્ભમાં પણ એટલું વિશાળ છે કે પરંપરાગત વાહનો તેમજ ઇલેક્ટ્રીક વાહનો બંને માટે પૂરતી તકો રહેલી છે. બંને પ્રકારના વાહનોના વિકાસ માટે કોઈ આશંકા રાખવાની જરૂર નથી. આપણે એવી વિશિષ્ટ સ્થિતિમાં છીએ જ્યાં પરંપરાગત અને ઇલેક્ટ્રીક બંને પ્રકારનાં વાહનો સાથે રહી શકે છે, સાથે નિર્માણ પામી શકે છે અને એકબીજામાંથી શીખી શકે છે.

ડેટાની પ્રાઇવસી, તેની સુરક્ષા તેમજ તેના વેપારી દૂરુપયોગ બાબતે ચર્ચા વધી રહી છે. આ મુદ્દે તથા તેમાં રહેલી આર્થિક તકો વિશે તમે શું વિચારો છો?

મારી દૃષ્ટિએ, દેશના અર્થતંત્ર ઉપર 1990ના દાયકામાં સોફ્ટવેર તથા ઇન્ફર્મેશન ટેકનોલોજીની જે અસર હતી તેનું પુનરાવર્તન નજીકના ભવિષ્યમાં ડેટા તથા તેને સંલગ્ન ઇકોસિસ્ટમને કારણે થશે.

આપણે ડેટાને તક તરીકે જવા જોઇએ. જંગી માત્રામાં ડેટા તૈયાર થઈ રહ્યો છે, સ્ટોર થઈ રહ્યો છે અને તેની સમીક્ષા થઈ રહી છે જેને કારણે નોકરી, કંપનીઓ તેમજ તેની આસપાસના બિઝનેસ માટે વિશાળ ઇકોસિસ્ટમ તૈયાર થઈ રહી છે. પોતાનું કુશળ યુવાધન, વિકસી રહેલું અર્થતંત્ર, સાનુકૂળ સરકાર તથા જંગી બજાર સાથે ભારત ડેટા સાયન્સ, એનાલિટીક્સ તથા સ્ટોરેજનું હબ બની શકે છે.

ડેટા પ્રાઇવસી અને તેની સુરક્ષાનો મુદ્દો આખી દુનિયા માટે અગત્યનો બની રહ્યો છે. અમે માનીએ છીએ કે પ્રત્યેક નાગરિક માટે વ્યક્તિગત ડેટાની સુરક્ષા અનિવાર્ય છે અને અમે એ માટે ફ્રેમવર્ક તૈયાર કરી રહ્યા છીએ. અમે આ મશીન ઈન્ટેલિજન્સના યુગમાં વ્યક્તિગત ડેટાના અધિકારને એ જ રીતે જોઇએ છીએ જે રીતે ઔદ્યોગિક યુગના પ્રારંભે અંગત મિલકતનો અધિકાર હતો. આ બાબત માત્ર સુરક્ષાની દૃષ્ટિએ જ નહીં પરંતુ આપણે ધારણા ન કરી હોય વેપાર સંભાવનાના માધ્યમ તરીકે અમે જોઇએ છીએ.

તમે તમારી બીજી મુદતમાં જળ સંચયને એક મોટા હેતુ તરીકે ઓળખાવી છે. શું આ બાબત ભારતીય અર્થતંત્રની ચોમાસા પરની નિર્ભરતા ઘટાડવાનો વ્યાપક આર્થિક લક્ષ્યાંક છે. જો એવું હોય તો કેવી રીતે?

તમારું આર્થિક અખબાર છે તેથી આ મુદ્દામાં તમે આર્થિક પાસું જૂઓ એ સ્વાભાવિક છે.

આપણે હાલ ગાંધી150ની ઉજવણી કરી રહ્યા છીએ અને આ સમયે આપણે તેમના ટ્રસ્ટીશિપ મોડેલને ભૂલવું ન જોઇએ. અમારું મોડેલ ‘સર્વજન હિતાય, સર્વજન સુખાય’ ના સિદ્ધાંત પર આધારિત હોવું જોઇએ.

અમારી અગાઉની મુદતમાં અમે સ્વચ્છ ભારતનું જંગી અભિયાન ચલાવ્યું હતું તથા ખુલ્લામાં શૌચાલય નાબૂદ કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું હતું. તેમાં પણ આર્થિક પાસું હતું, જેમ કે શૌચાલયોના નિર્માણમાં અનેકને રોજગારી મળી, પરંતુ વધુ અગત્યનું હતું એક તંદુરસ્ત સમાજનું નિર્માણ.

આંતરરાષ્ટ્રીય સોલર એલાયન્સની રચના કરવામાં આપણે મોટી ભૂમિકા ભજવી છે. આપણે તેને માત્ર મૂડીરોકાણના મર્યાદિત દૃષ્ટિકોણથી જોવું ન જોઇએ. હકીકતે આપણા કુદરતી સ્રોતોના રક્ષણ માટેનું એ મોટું પરિવર્તન હતું. આથી, પાણીને માત્ર આર્થિક દૃષ્ટિકોણથી જોવું એ ભૂલ ગણાશે. જે રીતે જંગલનો વિસ્તાર વધે તેને આપણે માત્ર આર્થિક દૃષ્ટિએ નથી જોતા એ જ રીતે આપણા જેવા વિશાળ અને ગીચ વસ્તી ધરાવતા દેશમાં જળ સંગ્રહ દરેક સામાન્ય માનવીની સાહજિક ક્રિયા બનવી જોઇએ.

ભારતને આગળ લઈ જવા માટે આર્થિક પગલાંનું જેટલું મહત્ત્વ છે એટલું જ વર્તણૂંકમાં પરિવર્તનનું છે. એક ખેડૂત જ્યારે ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિ પસંદ કરે ત્યારે તેમાં સ્પ્રિંકલર્સ વગેરેના વેચાણમાં આર્થિક પાસું રહેલું હોય છે, પરંતુ વધારે અગત્ય એ બાબતનું છે કે તેને કારણે જળની બચત થાય છે. જે પાણીની બચત થશે તે આર્થિક લાભ માટેની આડપેદાશ બની રહેશે.

તમારા જેવા મીડિયાએ સ્વચ્છ ભારતને સફળ બનાવવામાં મોટી ભૂમિકા ભજવી છે. જળ સંગ્રહના હેતુ માટે પણ એવો જ અભિગમ અપનાવવામાં આવે તથા તેના લાભ અને મહત્ત્વ વિશે, જીડીપી વિકાસ ઉપર તેની અસર બાબતે, કૂપોષણ ઘટાડવા માટે, બીમારીઓ ઘટાડવા માટે તમારા વાચકોને જાગ્રત કરવા પ્રયાસ કરવામાં આવે એવી મારી વિનંતી છે.

જળ શક્તિ અભિયાનનો હેતુ માત્ર સરકારી પહેલ નથી. તે એક સામૂહિક ચળવળ છે જેમાં કેન્દ્ર, રાજ્યો તથા ભારતના 130 કરોડ નાગરિકોની ભાગીદારી છે.

કલમ 370 પાછી ખેંચવાના નિર્ણય પાછળ સરકારની વિચારણા શું હતી?

હું એ સ્પષ્ટ કરવા માગું છું કે કલમ 370નો નિર્ણય સ્પષ્ટપણે દેશનો પોતાનો મુદ્દો છે. મેં ખૂબ વિચારણા પછી આ નિર્ણય લીધો હતો અને હું એ બાબતે વિશ્વસ્ત હતો અને પ્રજાના લાભ માટે તેને આગળ વધારીશ.

ગુરુવારે રાષ્ટ્રને સંબોધન દરમિયાન તમે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં મૂડીરોકાણ માટે હાકલ કરી અને ‘નયા કાશ્મીર’ના નિર્માણ માટે હાકલ કરી. આ બાબતે તમે કેટલા આશાવાદી છો?

આવું થશે તેનો મને પૂરો વિશ્વાસ છે. હકીકતે અગ્રણી ઉદ્યોગકારોએ જમ્મુ-કાશ્મીરમાં રોકાણ કરવા માટ રસ દાખવ્યો છે.

વર્તમાન વિશ્વમા બંધિયાર વાતાવરણમાં આર્થિક પ્રગતિ થઈ ન શકે. ખુલ્લાં મન અને ખુલ્લાં બજારને કારણે એ વિસ્તારના યુવાનોને વધારે પ્રગતિનો માર્ગ મળશે. જોડાણ થવાથી મૂડીરોકાણ, ઈનોવેશનને પ્રોત્સાહન મળશે તથા આવક વધશે.

મૂડીરોકાણની કેટલીક શરતો હોય છે, જેમ કે સ્થિરતા, બજારની ઉપલબ્ધિ, કાયદાની નિશ્ચિતતા વગેરે. કલમ 370 અંગેના તાજેતરના નિર્ણયથી આ ત્રણે બાબતો સુનિશ્ચિત થશે અને પ્રવાસન, કૃષિ, આઈટી, આરોગ્ય જેવાં ક્ષેત્રોમાં મૂડીરોકાણ ચોક્કસ આવશે. તેને પરિણામે એક ઇકોસિસ્ટમના વિકાસમાં મદદ મળશે જે એ ક્ષેત્રના લોકોની કુશળતા, મહેનત તથા ઉત્પાદનો માટે લાભદાયક રહેશે.
આઈઆઈટી, આઈઆઈએમ, એઈમ્સ વગેરે માટે શિક્ષણની વધુ સારી તકોને કારણે યુવાનોને વધુ સારા શિક્ષણની તક મળશે એટલું જ નહીં પરંતુ એ ક્ષેત્રને વધુ સારો માનવ-સ્રોત ઉપલબ્ધ થશે.

રોડ, નવી રેલવે લાઇનો, વિમાન મથકોનું આધુનિકરણ જેવા કનેક્ટિવિટી પ્રોજેક્ટને ગતિ આપવામાં આવી રહી છે. વધુ સારી કનેક્ટિવિટી, વધુ સારા સંપર્કો તથા વધુ મૂડીરોકાણને કારણે એ પ્રદેશનાં ઉત્પાદનો દેશના અન્ય ભાગોમાંથી વિદેશમાં ઝડપથી પહોંચશે જેને કારણે સામાન્ય નાગરિકો માટે પ્રગતિ અને સમૃદ્ધિની લાભદાયક સ્થિતિ સર્જાશે.