પીએમઇન્ડિયા

આ કાર્યક્રમમાં ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડજી, ન્યાયાધીશ શ્રી સંજીવ ખન્નાજી, ન્યાયાધીશ બીઆર ગવઈજી, દેશના કાયદા મંત્રી અર્જુન રામ મેઘવાલજી, એટર્ની જનરલ આર વેંકટ રામાણીજી, સુપ્રીમ કોર્ટ બાર કાઉન્સિલના અધ્યક્ષ શ્રીમાન હાજર હતા. કપિલ સિબ્બલજી, ભાઈ મનન કુમાર મિશ્રા, બાર કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાના પ્રમુખ, સર્વોચ્ચ અદાલતના તમામ ન્યાયાધીશો, હાઈકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશો, જિલ્લા ન્યાયાધીશો, અન્ય મહાનુભાવો, દેવીઓ અને સજ્જનો!

તમે લોકો એટલા ગંભીર છો, તેથી મને લાગે છે કે આ સમારોહ પણ ખૂબ ગંભીર છે. થોડા દિવસો પહેલા જ હું રાજસ્થાન હાઈકોર્ટના પ્લેટિનમ જ્યુબિલી સમારોહમાં ગયો હતો. અને, આજે સર્વોચ્ચ અદાલતની 75 વર્ષની સફરની યાદમાં જિલ્લા ન્યાયતંત્રની રાષ્ટ્રીય પરિષદ યોજાઈ રહી છે. સુપ્રીમ કોર્ટના 75 વર્ષ, આ માત્ર એક સંસ્થાની યાત્રા નથી. આ છે ભારતના બંધારણ અને બંધારણીય મૂલ્યોની યાત્રા! લોકશાહી તરીકે વધુ પરિપક્વ બનવાની ભારતની આ યાત્રા છે! અને આ સફરમાં આપણા બંધારણના ઘડવૈયાઓ અને ન્યાયતંત્રના અનેક જ્ઞાની પુરુષોનું યોગદાન ખૂબ મહત્વનું રહ્યું છે. આમાં કરોડો દેશવાસીઓનું પણ યોગદાન છે, પેઢી દર પેઢી, જેમણે દરેક પરિસ્થિતિમાં ન્યાયતંત્રમાં પોતાનો વિશ્વાસ અડીખમ રાખ્યો છે. ભારતના લોકોએ ક્યારેય સુપ્રીમ કોર્ટ, આપણા ન્યાયતંત્ર પર અવિશ્વાસ કર્યો નથી. તેથી, સુપ્રીમ કોર્ટના આ 75 વર્ષ લોકશાહી માતા તરીકે ભારતનું ગૌરવ વધારે છે. આ આપણા સાંસ્કૃતિક સૂત્રને બળ આપે છે જે કહે છે – સત્યમેવ જયતે, નાનરીતમ. આ સમયે દેશ પોતાની આઝાદીના 75 વર્ષ પૂર્ણ કરીને બંધારણની 75મી વર્ષગાંઠની ઉજવણી કરવા જઈ રહ્યો છે. તેથી, આ અવસરમાં પણ ગૌરવ, સન્માન અને પ્રેરણા છે. આ અવસર પર હું તમને તમામ ન્યાયશાસ્ત્રીઓને અને તમામ દેશવાસીઓને અભિનંદન આપું છું. આ પ્રસંગે, હું તમને રાષ્ટ્રીય જિલ્લા ન્યાયતંત્ર પરિષદની મહત્વપૂર્ણ ઘટના માટે શુભેચ્છા પાઠવું છું.

મિત્રો,

આપણી લોકશાહીમાં ન્યાયતંત્રને બંધારણની રક્ષક ગણવામાં આવે છે. આ પોતાનામાં એક મોટી જવાબદારી છે. આપણે સંતોષ સાથે કહી શકીએ કે સર્વોચ્ચ અદાલત અને આપણા ન્યાયતંત્રે આ જવાબદારી ખૂબ સારી રીતે નિભાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. આઝાદી પછી કટોકટી જેવા અંધકારમય સમયમાં પણ ન્યાયતંત્રએ ન્યાયની ભાવનાનું રક્ષણ કર્યું. ત્યારે ન્યાયતંત્રે બંધારણના રક્ષણમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. જ્યારે મૂળભૂત અધિકારો પર હુમલો થયો ત્યારે સુપ્રીમ કોર્ટે પણ તેમને રક્ષણ આપ્યું. એટલું જ નહીં, જ્યારે પણ દેશની સુરક્ષાનો પ્રશ્ન આવ્યો ત્યારે ન્યાયતંત્રએ પણ રાષ્ટ્રીય હિતને સર્વોપરી રાખીને ભારતની એકતાનું રક્ષણ કર્યું છે. આ બધી ઉપલબ્ધિઓ વચ્ચે, હું તમારા બધા વિદ્વાનોને આ યાદગાર 75 વર્ષ માટે અભિનંદન આપું છું.

મિત્રો,

છેલ્લા 10 વર્ષોમાં, દેશે ન્યાય સુલભ બનાવવા માટે ઘણા પ્રયત્નો કર્યા છે. અદાલતોના આધુનિકીકરણ માટે મિશન સ્તરે કામ કરવામાં આવી રહ્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટ અને ન્યાયતંત્રના સહકારે આમાં મોટી ભૂમિકા ભજવી છે. આજે જિલ્લા ન્યાયતંત્રનો આ કાર્યક્રમ પણ તેનું વધુ એક ઉદાહરણ છે. અગાઉ, કેટલાક લોકોએ અહીં ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમ, સુપ્રીમ કોર્ટ અને ગુજરાત હાઈકોર્ટે સંયુક્ત રીતે “ઓલ ઈન્ડિયા ડિસ્ટ્રિક્ટ કોર્ટ જજ કોન્ફરન્સ”નું આયોજન કર્યું હતું. ન્યાયની સરળતા માટે આવી ઘટનાઓ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. મને કહેવામાં આવ્યું છે કે, અહીં પણ આગામી બે દિવસમાં ઘણા મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવામાં આવશે. પડતર કેસોનું સંચાલન, માનવ સંસાધનોમાં સુધારો અને કાનૂની બંધુત્વ. તમે ચર્ચા માટે તમામ મહત્વના વિષયો નક્કી કર્યા છે. મને ખુશી છે કે, આ બધાની સાથે, આગામી બે દિવસમાં જ્યુડિશિયલ વેલનેસ પર એક સત્રનું પણ આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. વ્યક્તિગત સુખાકારી…સામાજિક સુખાકારી એ પ્રથમ જરૂરિયાત છે. આનાથી અમને અમારી વર્ક કલ્ચરમાં સ્વાસ્થ્યને પ્રાથમિકતા આપવામાં મદદ મળશે.

મિત્રો,

આપણે સૌ જાણીએ છીએ કે આજે આઝાદીના સુવર્ણ યુગમાં 140 કરોડ દેશવાસીઓનું એક જ સપનું છે – વિકસિત ભારત, નવું ભારત! નવું ભારત એટલે વિચાર અને સંકલ્પ સાથેનું આધુનિક ભારત! આપણું ન્યાયતંત્ર આ દ્રષ્ટિનો મજબૂત આધારસ્તંભ છે. ખાસ કરીને, અમારા જિલ્લા ન્યાયતંત્ર. જિલ્લા ન્યાયતંત્ર એ ભારતીય ન્યાય પ્રણાલીનો પાયો છે. દેશનો સામાન્ય નાગરિક પહેલા ન્યાય માટે તમારા દરવાજા ખખડાવે છે. તેથી, આ ન્યાયનું પ્રથમ કેન્દ્ર છે, આ પ્રથમ પગલું છે. દરેક રીતે સક્ષમ અને આધુનિક બનવું એ દેશની પ્રાથમિકતા છે. મને વિશ્વાસ છે કે આ રાષ્ટ્રીય પરિષદ અને તેમાં થયેલી ચર્ચાઓ દેશની અપેક્ષાઓ પૂર્ણ કરવામાં મદદરૂપ થશે.

મિત્રો,

કોઈપણ દેશમાં વિકાસનું સૌથી સાર્થક માપદંડ હોય તો તે સામાન્ય માણસનું જીવનધોરણ છે. સામાન્ય વ્યક્તિનું જીવનધોરણ તેના જીવનની સરળતા દ્વારા નક્કી થાય છે. અને, સરળ અને સરળ ન્યાય એ જીવનની સરળતાની આવશ્યક શરત છે. આ ત્યારે જ શક્ય બનશે જ્યારે આપણી જિલ્લા અદાલતો આધુનિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ટેકનોલોજીથી સજ્જ હશે. આપણે બધા જાણીએ છીએ કે આજે જિલ્લા અદાલતોમાં લગભગ 4.5 કરોડ કેસ પેન્ડિંગ છે. ન્યાયમાં આ વિલંબને સમાપ્ત કરવા માટે, છેલ્લા દાયકામાં ઘણા સ્તરે કામ કરવામાં આવ્યું છે. છેલ્લા 10 વર્ષમાં, દેશે ન્યાયિક માળખાના વિકાસ માટે અંદાજે 8 હજાર કરોડ રૂપિયા ખર્ચ્યા છે. તમને વધુ એક હકીકત જાણીને આનંદ થશે… છેલ્લા 25 વર્ષમાં જ્યુડિશિયલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પર ખર્ચવામાં આવેલી 75 ટકા રકમ છેલ્લા 10 વર્ષમાં જ ખર્ચવામાં આવી છે. આ 10 વર્ષમાં જિલ્લા ન્યાયતંત્ર માટે સાડા 7 હજારથી વધુ કોર્ટ હોલ અને 11 હજાર રહેણાંક એકમો તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે.

મિત્રો,

જ્યારે પણ હું કાયદાકીય સમુદાયની વચ્ચે આવું છું ત્યારે ઈ-કોર્ટનો વિષય આવે તે ખૂબ જ સ્વાભાવિક છે. આ હસ્તક્ષેપ/ઈનોવેશનથી માત્ર ન્યાયિક પ્રક્રિયાઓને ઝડપી બનાવી નથી…તે વકીલોથી લઈને ફરિયાદીઓ સુધીની દરેકની સમસ્યાઓમાં પણ ઘટાડો કરી રહી છે. આજે દેશમાં અદાલતો ડિજિટલ થઈ રહી છે. અને મેં કહ્યું તેમ, આ તમામ પ્રયાસોમાં સુપ્રીમ કોર્ટની ઈ-કમિટી મહત્વની ભૂમિકા ભજવી રહી છે.

મિત્રો,

ગયા વર્ષે, ઇ-કોર્ટ્સ પ્રોજેક્ટના ત્રીજા તબક્કાને પણ મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. અમે એકીકૃત ટેકનોલોજી પ્લેટફોર્મ બનાવવા તરફ આગળ વધી રહ્યા છીએ. આ અંતર્ગત આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ, ઓપ્ટિકલ કેરેક્ટર રેકગ્નિશન જેવી ઉભરતી ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. અમે પેન્ડિંગ કેસોનું વિશ્લેષણ કરી શકીશું અને ભવિષ્યના કેસોની આગાહી પણ કરી શકીશું. પોલીસ, ફોરેન્સિક, જેલ અને કોર્ટ…ટેક્નોલોજી તેમને એકીકૃત કરશે અને તેમના કામને પણ ઝડપી બનાવશે. અમે ન્યાય પ્રણાલી તરફ આગળ વધી રહ્યા છીએ જે ભવિષ્યમાં સંપૂર્ણ રીતે તૈયાર હશે.

મિત્રો,

તમે જાણો છો કે મોટા ફેરફારોમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ટેક્નોલોજીની સાથે નિયમો, નીતિઓ અને ઈરાદાઓ પણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેથી, આઝાદીના 7 દાયકા પછી પ્રથમ વખત, દેશે આપણા કાયદાકીય માળખામાં આટલા મોટા અને મહત્વપૂર્ણ ફેરફારો કર્યા છે. અમને ભારતીય ન્યાયિક સંહિતાના સ્વરૂપમાં નવું ભારતીય ન્યાયિક બંધારણ મળ્યું છે. આ કાયદાઓની ભાવના છે – ‘નાગરિક પ્રથમ, ગૌરવ પ્રથમ અને ન્યાય પ્રથમ’. આપણા ફોજદારી કાયદાઓ શાસકો અને ગુલામોની સંસ્થાનવાદી વિચારસરણીથી મુક્ત થઈ ગયા છે. રાજદ્રોહ જેવા અંગ્રેજી કાયદાઓ નાબૂદ કરવામાં આવ્યા છે. ન્યાય સંહિતા નાગરિકોને સજા કરશે એવો વિચાર અહીં માત્ર એક જ નથી. પરંતુ આપણે નાગરિકોને સુરક્ષા પણ પૂરી પાડવાની છે. તેથી જ એક તરફ મહિલાઓ અને બાળકો સામેના ગુનાઓ પર કડક કાયદાઓ બનાવવામાં આવ્યા છે… તો બીજી તરફ સૌપ્રથમવાર નાના ગુનાઓ માટે સજા તરીકે સમુદાય સેવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. ભારતીય પુરાવા અધિનિયમ હેઠળ ઇલેક્ટ્રોનિક અને ડિજિટલ રેકોર્ડને પુરાવા તરીકે પણ માન્યતા આપવામાં આવે છે. ભારતીય નાગરિક સંરક્ષણ સંહિતા હેઠળ, ઇલેક્ટ્રોનિક મોડમાં સમન્સ મોકલવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. આનાથી ન્યાયતંત્ર પર પડતર કેસોનું ભારણ પણ ઘટશે. મારી વિનંતી છે કે… સુપ્રીમ કોર્ટના માર્ગદર્શન હેઠળ આ નવી વ્યવસ્થામાં જિલ્લા ન્યાયતંત્રને તાલીમ આપવા માટે નવી પહેલ પણ જરૂરી છે. અમારા ન્યાયાધીશો અને વકીલ સાથીદારો પણ આ અભિયાનનો હિસ્સો બની શકે છે. આ નવી પ્રણાલી વિશે લોકોને જાગૃત કરવામાં અમારા વકીલો અને બાર એસોસિએશનની મહત્વની ભૂમિકા છે.

મિત્રો,

હું તમારી સમક્ષ દેશ અને સમાજનો બીજો સળગતો મુદ્દો ઉઠાવવા માંગુ છું. આજે મહિલાઓ પર થતા અત્યાચાર અને બાળકોની સુરક્ષા એ સમાજની ગંભીર ચિંતા છે. દેશમાં મહિલાઓની સુરક્ષા માટે ઘણા કડક કાયદા બનાવવામાં આવ્યા છે. 2019માં સરકારે ફાસ્ટટ્રેક વિશેષ અદાલતો સ્થાપવાની યોજના બનાવી હતી. આ અંતર્ગત મહત્વના સાક્ષીઓ માટે જુબાની કેન્દ્રની જોગવાઈ છે. આમાં પણ જીલ્લા મોનીટરીંગ કમિટીઓની ભૂમિકા મહત્વની હોઈ શકે છે. આ સમિતિમાં જિલ્લા ન્યાયાધીશ, ડીએમ અને એસપી પણ સામેલ છે. ક્રિમિનલ જસ્ટિસ સિસ્ટમના વિવિધ પાસાઓ વચ્ચે સમન્વય સાધવામાં તેમની ભૂમિકા મહત્વપૂર્ણ છે. આપણે આ સમિતિઓને વધુ સક્રિય બનાવવાની જરૂર છે. મહિલાઓ સામેના અત્યાચારના કેસોમાં જેટલી ઝડપથી નિર્ણય લેવામાં આવશે, તેટલી જ અડધી વસ્તીને સુરક્ષાની ખાતરી મળશે.

મિત્રો,

મને વિશ્વાસ છે કે અહીં થનારી ચર્ચા દેશ માટે મૂલ્યવાન ઉકેલો આપશે અને ‘સૌને ન્યાય’ના માર્ગને મજબૂત બનાવશે. આ પવિત્ર સમારોહ અને મેળાવડા અને ચિંતનમાંથી ચોક્કસપણે અમૃત પ્રગટશે એવી આશા સાથે હું ફરી એકવાર આપ સૌને મારી શુભકામનાઓ આપું છું.

તમારો ખૂબ ખૂબ આભાર.

AP/GP/JD